İSKİT/SAKA ARKEOLOJİSİ-11

S. Vedat Karaarslan

Arkeolog 

Urartular, Ön Asya’ da coğrafik olarak Kafkasya'dan girebilecek her topluluğun önünde set olabilecek bir konumdaydılar. Genel olarak güney komşusu olan Asurlular ile olan ilişkilerini ise Anadolu'da bulunan Toros Dağları belirlemiştir. Bu ilişkilerin temelinde zımni olarak Asurluların Toros Dağları'nın kuzeyine, Urartuların ise Toros Dağı'nın güneyine inmemeleri şeklinde olmuştur.(Tekin 2015:10)

ASUR KRALI ASARHADDON (M.Ö. 680-669)

Mezopotamya'nın kuzey bölgesinde Sami kökenli bir topluluk olan Asurlular, bu bölgeye komşu olan Anadolu, Kafkasya ve İran'da bulunan topluluklar ile büyük bir ilişki içinde olmuşlardır. Asur kralı Asarhaddon (M.Ö.680-669) zamanında bulunan bir belgede 'Gimmirrai' ve 'Aşguzai' lerden bahsedilmekte bu toplulukların da sırasıyla Kimmerler ve İskitler olduğu kabul edilmektedir. (Erdemir 2010:25-37) Asarhaddon dönemine ait bulunan iki tabletin bir tapınakta okunarak kahinlere Kimmerler ve İskitler hakkında danışma yapıldığından bahsedilmektedir. Kimmerlerin Asurlulara talan, yağma, savaş ve ölüm getirmesine karşın İskit kralına Asarhaddon'un iki kızından birinin verildiği takdirde Samaş'ın Kimmerler ve Mannaların saldırılarına karşı kendilerini koruyacağına inanmışlardı. Buradan anlaşılan Asarhaddon'un  kızını İskit kralı Bartatua'ya vererek onunla anlaşıp Kimmerler ve Mannalara karşı ittifak sağlamıştı. Bu ittifak sonucunda Asarhaddon'un Anadolu'nun doğusundan giriş yapan Kimmerlerin kralı Teuspa'yı yendiği yine aynı tablette yazılmaktadır. (M.Ö. 678/79) 

Arkeoloji bize bazen bir musibet sonucu ortaya çıkan kanıtlar ile de bize önemli kanıtlar sunar. Irak 'daki savaş dolayısıyla ortaya çıkan karmaşıklık Jonah' ın mezarının bulunmasına yol açacak bir keşife yol açmıştı. Irak'ın Kuzeyindeki Musul şehrinde (Ninova) savaş nedeniyle tahrip edilen bir alanda Latince adı Ionian olan ve Jonah' ın sandukasının bulunduğuna dair keşif çok önemli bir buluntu olarak ortaya çıkmıştı.Jonah'ın mezarının altına gizlenmiş bir sarayda yedi kil tableti bulunmuştu. Bu tabletler Esarhaddon adında bir kralın saltanatını anlatıyordu. Tabletlerdeki yazılarda  Esarhaddon "dünyanın kralı" olarak nitelendirilmekte ve hükümdarlık döneminde Babil ve Esagil kentlerini kentlerini yeniden inşa ettiği bildirilmekteydi. Keşif çok ilginç olarak Kral Esarhaddon'un yaşamıyla ilgili çok az sayıdaki çivi yazılı tabletler olarak kanıtlar sunmaktaydı. Jonah' ın türbesinin bulunduğu yer eskiden "Esarhaddon sarayı, güçlü kral, dünyanın kralı, Asur kralı, Babil valisi, Sümer ve Akkad kralı' olarak nitelenen Asur Kralı Esharhaddon'un sarayı idi.  Saray kendisini Mısır fatihi olması ile özdeşleştirilen Esharhaddon'un 'Aşağı Mısır, Yukarı Mısır ve Kush Kralları " yazıtlı bir belge de sunmaktaydı. Esharhaddon, Mısır'ı işgal etmiş, bir kızını evlenmesi için İskit Kralı'na vermiş ve buradan aldığı güç ile Medler'e karşı savaşan Asurluların en ünlü kralı idi.Saray, MÖ 612'de Ninova Savaşı sırasında  yıkılmıştı.

    

ÇAVUŞTEPE KALESİ (GÜRPINAR / VAN)

İskitlerin Asurlular ile olan ilişkisi ile birlikte bir Anadolu uygarlığı olan Urartular ile olan ilişkisine gelince....Kafkaslardan göç yoluyla gelebilecek her topluluğun önünde coğrafik konumu nedeniyle Doğu Anadolu Bölgesi'nde bulunan Urartuların göçebe bir toplum olan önce Kimmerlerin daha sonra ise Onları kovalayan İskitler ile karşılaşması kaçınılmaz olmuştu. Urartu kralı II. Rusa (M.Ö. 685-645) İskitler ile önce anlaşma yapmış ancak daha sonra anlaşma bozulmuş ve Teişebaini (Karmir Blur) kenti ve Van'ın Gürpınar ilçesinde bulunan Urartu Kralı II. Sarduri tarafından inşa edilen Çavuştepe Kalesi  M.Ö 7 yüzyılın sonlarına doğru İskitler tarafından ele geçirilmiştir.

Yine bu dönem içinde akınlarla Anadolu'ya giren İskitlerin Rusahinili olarak bilinen günümüz Toprakkale' yi de (Osmaniye) yağmaladığı sanılmaktadır. (Oktay Belli, 1982:175)

Urartuların kimin tarafından yıkıldığı kesin olarak bilinmemekle birlikte bütün bu olayların sonucunda doğudan gelen Medler ve bitmek bilmeyen İskit akınları nedeniyle M.Ö 585 tarihinde yıkılmış olabileceği tahmin edilmektedir.

ARKEOTEKNO