ANADOLU' LU LUVİLERİN PARHA (PERGE) KENTİ NASIL HİTİT KENTİ OLDU?

S. Vedat Karaarslan

Arkeolog- Y.Mühendis

Hitit Kralı IV. Tuthaliya’ nın (m.ö.1265-1215) Hattuşaş’da bulunan bir bronz levha üzerinde Kurunta’ya hitaben

‘Saranduwa sahasından itibaren ise ona deniz sınırdır, Parha kenti bölgesinden itibaren ise Kastaraja ırmağı sınırdır. Ve eğer Hatti kralı bunlara karşı çıkarsa ve Parha ülkesini silah yoluyla ele geçirirse, keza bu kent de Tarhuntassa kralına ait olacaktır’

şeklindeki 1986 yılında bulunan bronz levha üzerindeki yazısını H.Otten okumuştu. 

 

Otten, levha üzerindeki yazıtta geçen Kastaraja Nehri’ ni antik Kestros Nehri olarak da bilinen günümüzdeki Aksu Nehri ve Parha olarak yazılan kenti ise Perge olarak bildirir. Saranduwa ise Burdur’un Yeşilova İlçesinde bulunan bugünkü adı Salda Gölü olan Sal Gölü’nün  güneybatısında ve günümüzde Konya ilinin Bozkır ilçesi sınırları içinde doğan ve adı Çarşamba Çayı olan Hulaya Nehri istikametinde ve başkenti Hawaliya olan Lukka bölgesi ile Hititler arasındaki bölgenin adıdır.

LUVİCE YAZILMIŞ BİR HİYEROGLİF (ANKARA ANADOLU MEDENİYETLERİ MÜZESİ) 

Hitit İmparatorluğu'nun en gelişmiş dönemini yaşatan III. Hattuşili'nin oğlu IV.Tuthaliya (m.ö.1236-1215)  7 yaşında iken amcasının büyük oğlu olan ancak III. Hattuşili tarafından büyütülen Kadeş Savaşı'nın muzaffer Kralı II. Muvatalli'nin oğlu  Kurunta, m.ö. 1220 yılında adının Hitit Krallar listesinde geçmemesine rağmen imparatorluğu kısa bir süre için o zaman ki adı Parha olan bugünkü Perge kentinden yönettiği ve bu bölgenin adına da Tarhuntassa olduğu konusu arkeolojik olarak hala araştırılır. KUB XXI 37 kodlu Hitit tabletinde bir diğer adı Ulm-i Teşhub olan Tarhuntassa kralı Kurunta'nın III. Hattuşuli tarafından nasıl evlatlık alındığına dair yazıtlar ele geçmiştir.  

Hititçe Parha ya da anti çağdaki adıyla Perge antik çağda adı Luvice 'yüksek yer' anlamına gelen anlamı 'tüm kavimlerin ülkesi' olan Pamphylia bölgesinin önemli bir kenti idi. Bugünkü yabancı lisanlarda 'bourg' 'burg' gibi Türkçe'ye de Farsca'dan geçen 'burç' kelimesi gibi 'hisar' anlamına  gelen bütün kelimelerin kökeni Luvice 'perge=yüksek yer' anlamına gelen kelimeden türetilmiş olduğu anlaşılmaktadır. (E.Howard Sturtevant)

FORTUNE 

Perge yüksek yer anlamına geldiğine göre Hititler döneminde Parha olarak bilinen bu yere Hititce 'fırtına' anlamına gelen 'tarhun' ve son eki olarak da 'tassa' ekini alarak 'tarhun-tassa' (tarhuntaşa okunur) şeklinde yazılması buranın yüksek olması dolayısıyla merkezi Hitit Devletinin İç Anadolu'nun kıraç bölgeleri olan 'Hattuşa' da kurulu olmasına karşın 'fırtına' ile ilişkili bir yer olduğunu gerekli kılar. Daha sonraki dönemlerde bizim de günümüzde kullandığımız ve 'fırtına' olarak bildiğimiz ve bize de anlamı 'şans' olan Latince 'fortune' den geçen kelime Hititce 'tarhund' ile semantik ve gramer benzerliği incelenmeye değer bir durum arz etmektedir. Çünkü Fortune Romalılara göre bir 'fırtına' gibi şüpheli (Fortune Dubia), bazen değişen (Fortune Brevis) bazen de şeytani bir şans (Fortune Mala) şeklinde ortaya çıkabilirdi. İngilizce'de 'wheel of fortune' deyimi 'çarkıfelek' anlamına gelir.     

Sonuç olarak  Arkeolog Profesör Sedat Alp'e göre 'tarhund' ya da 'tarhunt' olarak okunan 'fırtına' kelimesi Latince 'fortuna' ve bundan üretilme 'fırtına' kelimesi ile Tarhuntassa Kralı olan Kurunta' nın 'yüksek yeri' olan Parha ya da Perge'si ile ilişkili olması gerekir. (Ve Batı kültürünü oluşturan Helen/ Roma kültürüne Hititlerden geçen Anadolu'lu Luvi dilindeki bu kavramların dile getirilmesi gerekir)  

Bütün bu değerlendirmelere karşın Parha ya da Perge'nin günümüzde 22 metre denizden yüksekliğine karşın 1168 metre rakımlı Hitit İmparatorluğu'nun başkenti Hattuşa'ya göre yüksek yer olarak fırtına ile özdeşleştirilmesi Perge'nin bugün denize olan 16 Km uzaklığının Hitit İmparatorluğu döneminde kentin önemli bir liman kenti olması ile açıklanabilir.

Nitekim Perge’de halen bulunan deniz dubaları bir zamanlar denizin buraya kadar ulaşmış olduğuna dair bu iddianın gerçekliğini ortaya koyuyor.

ARKEOTEKNO 

 

.