Ülkemizdeki çok ünlü bir arkeoloji müzesi... İçeriye girmeye çalışan belki yüzlerce yerli ve yabancı turist...

 

Müzenin tabelası üzerindeki adında bulunan arkeoloji sözcüğünün İngilizcesiarcheology olarak yanlış yazılmış... Bu yazım şekli hatasına maalesef bir çok bilimsel yayında da rastlamak mümkün olabiliyor.

Uluslararası bir etkinliğin posterindeki buna benzer yazım şeklindeki bir hataya da müdahale etmeye çalışmıştım... Önemsiz bir ayrıntı olarak gelebilir...  Ancak bakın arkeolojinin İngilizcesini(a) olmadan  yani ARCHEOLOGY veya (ae) ile ARCHAEOLOGY olarak yazarsanız nasıl fark ediyor ve geçmişte hangi akademik tartışmalar yapılmış.

Önce gerek (a) ile gerek (a) sız yazılmasına yönelik her ikisinin de doğru olabileceğinin kabul edildiği bir dönem olduğunu ve bunun neredeyse 400 yıllık bir geçmişi olduğunu, bu dönem içinde birçok tartışmalar yapılmış olduğunu literatür bilgisinden anlayabildiğimizi ifade edelim.

Ancak en doğrusunun bu ünlü müzenin kapısına yazıldığı gibi arkeolojinin İngilizcesinin (a) olmadan ARCHEOLOGY olarak değil doğrusununARCHAEOLOGY olarak yazılması gerektiği bilgisine ulaştım...

Redhouse başta olmak üzere bütün sözlüklerde ARCHAEOLOGY şeklinde yazım mevcut.....

Patty Jo Watson, Anthropology Newsletter (June , 1975 ) Dergisinde bunu tartışmış... Diyor ki

" Kelimenin içinde 'diftong' yani iki sesli harfin bir ses hecesi olarak okunma zorluğu var, bu durumda iki sesli harf tek harfmiş gibi okunur , çünkü birbirleri ile bağ (ligature) yaparak (æ) haline gelirler. Şimdi bunu bir gazete ya da bir basılı kitapta daktilo ile nasıl yazarsın"

ABD Government Printed Ofisi (GPO) 1890 yılında bir karar vererek bu zorluğu aşmış ve Archeology olarak yazılmasına karar vermiş.....

Halbuki İngiliz Lyon Jacob 1685 yılında (ae) formasyonunun Latince'den geldiğini söyleyerek Archaeologia terimini ilk kez kullanmış..Terim bu haliyle 1844 yılında da The Archaeological Journal dergisinde İngilizce de (ae)formasyonlu olarak kullanılmaya başlandı.

Şikago, Kolombiya ve Yale Üniversiteleri yeni yazım şeklini öğrencilerine öğretmeye başlamışlardı, ancak arkeoloji eğitimi veren üniversiteler arasında bu durum neredeyse (ae) ile yazanlar ile sadece (e) ile yazanlar, garip bir şekilde bir arkeolojik akımın öncülleri gibi gösterilmeye başlandı.  Bu akımlar birbirleri ile neredeyse çatışmaya başladı...

(e) ile yazanların arkeolojiyi daha çok antropolojik düşünce tarzına göre yorumlamaları gerektiğine, 

(ae) ile yazanların ise  arkeolojiyi daha çok antik, klasik ve hümanist düşünce  tarzına göre yorumlamaları gerektiğine,

inanılmaya başlandı.

Hani neredeyse Arkeoloji ilmine yeni bir yeni bir disiplin eklenerek (e) ile ve(ae) ile yazanlara göre yeni bir arkeoloji akımı ortaya çıkacak ve bir (a) harfi yüzünden neredeyse bir tarafta antropolojik eğilimli, diğer tarafta antik, klasik ve hümanist düşünce eğilimli Arkeologlar olacaktı.  

Olayın bu şekilde büyüyeceğine kimse inanamadı ancak bu tartışmaların içinde diftong ya da ligature dilbilgisi kuralları hiç bir şekilde konuşulmadı.

 Amerika'daki bu tartışma 1979 yılında çıkarılan “Archaeological Resources Protection Act” yasasında Arkeolojinin İngilizcesinin ARCHAEOLOGY olduğunun tescil edilmesi ile son buldu.

 Ve doğrusunun ARCHAEOLOGY olmasına karar verildi.

Çok da önemsiz gibi görülebilen bir ayrıntı görülebilir ancak arkasındaki büyük bir akademik bir tartışma olduğunu bildiğimiz bu yazım şeklinden bizim de bütün ören ve turistik alanlarda arkeolojinin İngilizcesini ARCHAEOLOGY olarak   (ae) yazım şekli ile kullanmamız gerekiyor.

S. Vedat Karaarslan

Ligature: Tipografide iki veya daha fazla harfin, birbirine bağlanarak tek bir harf olarak kullanılmasıdır. Harf birleşimi olarak da adlandırılır. 

Diftong:  İki ünlü harfi birleştiren ses uyumu