DUMUGİRATUKU

S. Vedat Karaarslan

Arkeolog- Y. Mühendis

Sümerce 'dumu' oğul demektir. Bu kelimeden üretilme 'dumugir' ise vatandaş anlamına gelir. 'a' kelimesi ise hem baba hem de su anlamına gelir. Çünkü 'su' yun kutsi özelliği vardır. Fırat ve Dicle Nehirlerinin suladığı verimli Mezopotamya ovasında 'su' bütün tasvir ve ritüellerde en önemli unsurdur.  Sümerce'de sahiplenmek, eylemi ise 'tuku' kelimesi ile anlamlandırılırdı.

Sümerler dünyanın ilk yazılı kültürünü oluşturan bir toplum olarak ülke yönetimini iki meclisli bir yapı ile devam ettirmişlerdir. Antik dönemlere de sirayet edecek kent devletleri rekabetlerinin temeli ilk kez Sümerlerde görülür. Uruk şehri ile Kiş şehri arasındaki rekabeti günümüze kadar ulaşan tabletlerin çözülmesi ile büyük savaşların olduğunu bize göstermektedir. Bu durum, kuzeyin hammaddelerinin güneye taşınması anlamında yapılan savaşlar olarak arkeolojide 'Uruk yayılması' olarak bilinir. (Algaze) Bu yayılmanın ana nedeni ekonomik olarak ticari takasa neden olacak sonuçları ortaya çıkarmıştır.

Şehirleri 'patesi' adı verilen rahipler yönetirdi. Patesiler başka bir şehri alırlarsa adları büyük adam anlamına gelen ve kral olarak tanımlanan 'lugal' olurdu. Sümerce'de 'Lu' 'adam' 'gal' ise 'büyük' demektir. Ülke (kur), başta 'lugal' lar  olmak üzere yönetim şekli bir ihtiyarlar meclisi ve bir de eli silah tutan 'dumugir' 'vatandaş' lardan oluşan bir alt meclis tarafından yönetilirdi. (m.ö. 3000) İhtiyarlar meclisi hep barıştan yana olurken daha çok gençlerden oluşan alt meclis ise savaştan yana olurdu. Kiş kralı Agga ve Uruk kralı Kullab'ın efendisi Gılgameş arasındaki bu rekabet Noah Kramer'e göre her iki meclisi de dinleyen kralların sonunda bu meclislerde bulunan bir sözcüyü dinlemiş olabilecekleri ve buna göre karar verdiği şeklinde olmasına rağmen kralların daha çok savaş yanlısı olan 'alt meclisi' dinlediklerini öne sürmektedir.

Sümerlerde her bir şehrin ayrı birer kralı olarak Uruk şehri ile Kiş şehri arasındaki rekabete dayalı savaş veya barışa karar vermek insanlık tarihinin ilk meclis yönetimi olan ve günümüzde kullandığımız demokrasi kelimesinin dayandığı 'dumugiratuku' yönetimi ile sağlanırdı.[6]

Daha sonraki asırlarda Anadolu'da kurulan Hitit Devleti' ndeki Telepinu (m.ö.1500) fermanlarındaki kralların Panku adı verilen meclise danışarak karar alması Sümerlerden gelen dumugiratuku geleneğinin bir devamı olarak ortaya çıkmıştı. Panku meclisi, kralın denetleyici organı idi ve kararlar ana kraliçe olan 'tavananna' nın da katılımı ile alınırdı. 

Atatürk, 1930 yılında 'Vatandaş İçin Medeni Bilgiler' adlı kitabında Sümer, Elam ve Akkad' ların medeniyetin ilk beşiği olarak ülkelerini antik Yunan'dan önce demokrasi ile yönettiklerini yazmıştı.  

Dumugiratuku 'nun kelime anlamı ise yukarıdaki verdiğimiz çözümlemeye göre 'vatandaşın sahiplendiği' anlamına gelen bir kelime olarak günümüzde kullandığımız 'demokrasi' kelimesine dayanak teşkil eden etimolojik kökene dayanır.[6]

 

ARKEOTEKNO 

KAYNAKLAR

[1] S. Noah Kramer, History Begins at Sumer, Thirty Nine First In Recorded History-1959 

[2] Guillermi Algaze, The Uruk World System, University of Chicago Press-2005 

[3] Nafiz Aydın, Büyük Sümerce Sözlük, TDK Yayınları ,2013

[4] Noah Samuel Kramer söz konusu eserinde bu kelimenin çözümünü yapmamıştır, ancak böyle iki meclisli bir yapıda yönetimin olması bir takım yayınlarda kelime sanki uydurulmuş gibi sunulmaktadır. Halbuki dumugir kelimesi Sümerce'de mevcuttur. Dumu-nu-tuku kelimesi ise 'çocuksuz' anlamına gelmektedir. Burada -ni- ya da -nu -kelimesi Arapça'daki 'na' İngilizce'deki 'null' gibi olmayan ya da yoksunluk olarak olumsuzluk anlamını vermektedir. Buradan hareketle Dumu-gir -tuku kelimesinin 'halkın ve vatandaşın sahip olduğu' anlamına gelir. 

[5] Antik Yunan'da ve günümüzde de kullanılan 'demos' 'halk' sözcüğünün etimolojisi ve anlamının temelleri Sümerce 'dumu'ya dayanır. Bu kelimeden üretilen domestic, dam gibi Latin kökenli kelimelerin kökenleri 'dumu' ya uzanır. 

[6] Kelime ilk kez demokrasi kelimesinin Yunanca'dan gelmediğini ortaya atan John Keane tarafından tartışmaya açılmıştır.(http://www.johnkeane.net/democracy-a-short-history/ )