ENFLASYON VE DEMİRYOLLARININ ARKEOLOJİSİ

Taşımacılık dünyanın en önemli ekonomik hareketlilik olarak bilinir.

En kısa ve bilinen en kestirme yol, en ekonomik olan yoldur.

Günümüzdeki enflasyon, borsa, döviz, faiz her ne var ise hepsi kâğıt üzerinde sanal ekonomik metalarıdır. Üretim ve üretilenleri taşıyacak altyapı ne kadar güçlüyse, ne kadar verimli ise önemli olan bu değil midir? Bunların içinde depolama, soğuk hava depoları, her türlü taşımacılık, silolar da vardır. Domates, biber, fasulye, patlıcan kısaca sebze, meyvenin, tahılın üretimi kadar, girdi maliyetleri kadar, üretim alanından, tarladan tüketim alanlarına hangi metotlarla, ne kadar zamanda ne kadar hacimle/miktarla taşınıyor önemli olan budur.

Ya da gelir düzeyi yüksek illerden gelir düzeyi düşük illere turizm adına kaç vatandaş ödenebilir fiyattan hızlı ve konforlu, zaman bağımsız olarak istediği gün ve saatte seyahat edebiliyor ki ticaret olsun bunlar önemlidir, sanal metalar değil.

 

DIOLKOS

Yunanistan’ı Mora yarımadasına bağlayan doğusunda Saronik Körfezi batısında ise Korint Körfezi bulunan kıstak antik çağlardan bu yana gemicilerin uzun deniz yolunu kısaltmak üzere üzerinde bir kanal ile suyolu açılmasının akabinde diolkos adı verilen bir karayolu tesis edilerek iki yakanın birleştirilmesi sonucunda oluşturulmuştu.

Diolkos üzerinde bir demirden bir yol inşaa edilerek gemilerin demir raylar üzerinden karşı körfeze geçirilmesi tarihin ilk demiryolu olarak kabul edilmektedir. Kıstak üzerindeki diolkostan taşımacılık, m.ö.600 tarihinden m.s. 150 tarihine kadar devam etmişti.

Korint Kıstağı’ndaki bu Diolkos yolu insanlık tarihinde şimdilik ilk demiryolunun atası olarak kabul edilir.

Dünyada modern anlamda ilk demiryolu 1825 yılında İngiltere’de döşenmişti.

Osmanlı devletinde telgraf ile demiryolu inşaası inkişafın (gelişme) en büyük işareti olarak görülürdü.

Padişah Sultan Abdulaziz, Rumeli Demiryolu yapılırken Topkapı Sarayı Bahçesinden geçecek bir projeye karşı çıkanlara karşı ‘Memleketime demiryolu yapılsın da isterse sırtımdan geçsin, razıyım’ derken demiryollarının önemini vurgulamıştır.

Osmanlı’nın mağlup olduğu savaşların sonunda düvel-i muazzama ile yapılan anlaşmaların içine ‘asker sevkiyatı yapılmasın' diye Anadolu’da demiryolu inşaatı yapılmamasına dair maddeler koyulmasını isterlerdi.

Sarıkamış felaketine askeri teçhizatın hızlı ve güvenilir demiryolları ile sevk edilmemesinin neden olduğu bilinir.

Osmanlı Devleti'nin yıkılışından sonra demiryollarının büyük bir miktarı Türkiye Cumhuriyeti sınırları dışında kalmıştı.

Anadolu’daki demiryollarında işletmecilik ve teknik anlamda demiryollarında yabancı hâkimiyeti vardı ve demiryolundan anlayan Türk yoktu.

Bizde 1875 yılında Beyoğlu-Karaköy arasındaki funiküler sistemle çalışan ‘Tünel’ ilk yeraltı raylı sistemi olarak bilinir. Funiküler kelimesi Latince ‘halat’ anlamına gelen ‘funis’ kelimesinden üretilmiştir. Vagon veya (vagonlar) bir makaraya sarılmış bir halat ya da kabloların boşalması ya da gerilmesi ile hareket ettirilen vagondan oluşur.    

Bunlarla birlikte Cumhuriyet dönemi öncesinden devralınan demiryolu uzunluğu 4138 Km dir.

Demek ki Osmanlı Devleti (yabancıların da projelerde yer aldığı)  bütün engellemelere karşın yılda 42 Km demiryolu hattı yapmış.

Cumhuriyetin kurulduğu 1923 ve 1938 yılları arasında 2981 Km demiryolu ilavesi yapılmıştı.

Yani bu dönemde yılda yaklaşık 198 Km demiryolu hattı döşenmiş.

Savaş yıllarının hüküm sürdüğü 1939-1950 yılları arasında 597 Km demiryolu hattı yapılmış

Demek ki bu dönemde her yıl 54 Km demiryolu hattı döşenmiş

Çok partili demokrasiye geçildiği 1950 li yıllardan 2002 yılına kadar 541 Km demiryolu yapılmış

Bu da yılda en düşük olarak 10.4 Km demiryolu yapılmasına tekabül eder.

2002 yılından 2023 yılına kadar modern dünyanın ve çağın ulaştığı teknoloji ile 1213 Km YHT (Yüksek Hızlı Tren) uzunluğuna ulaşıldı

Demek ki yılda 57.7 Km demiryolu yapılmış.

Özetlersek

1825-1923 yılları arasında yılda ortalama 42 Km

1923-1938 YILLARI ARASINDA YILDA ORTALAMA 198 Km

1939-1950 yılları arasında yılda ortalama 54 Km

1950-2002 yılları arasında yılda ortalama 10,4 Km

2002- 2023 yılları arasında yılda ortalama 57.7 Km

Demiryolu yapılmış.

DİREKSİYON BİNASI 

Kurtuluş Savaşı’nda iki mekândan bir tanesi ‘Başkomutanlık Karargâh Treni’ diğeri ise ‘Direksiyon Binası’ idi.

Mustafa Kemal Paşa, 27 Aralık 1919 tarihinde geldiği Ankara’da içinde bir karyola, bir masa, bir bavul ve giyecek ve yiyecekler olan Direksiyon Binası adlı mekânda 1920-1922 yılları arasındaki dönemde Milli Mücadele kararlarını almıştı.  

Cumhuriyetin ilanından sonra en fazla demiryolları tesis edilmesi 1923-1938 yılları arasında yapılmıştı.

Faruk Nafiz Çamlıbel/Behçet Kemal Çağlar’ın sözlerini Cemal Reşit Rey’in bestesi ile söylenen 'Cumhuriyetin 10. Yıl Marşı' okunurken dokunaklı bir mısra olan ‘demir ağlarla ördük anayurdu dört baştan' sözü ne kadar da gerçek bir ilerleme şuuruna delalet eden bir ifadedir.

Cumhuriyet tarihimizde en yüksek demiryolu uzunluğuna ulaşıldığı 1923-1938 yılları arasındaki verilerle her yıl 198 Km demiryolu yapılsaydı demiryolu ilavesi 20.000 Km olacak toplam demiryolu uzunluğu da 24.138 Km olacaktı.

Enflasyonun gerçek nedenlerinden bir tanesi de 'taşımacılık' sektörü olarak budur ve bundan dolayı enflasyon tarihi süreç içinde sürekli bir döngü ile nükseder.

ARKEOTEKNO 

Not: Eylül 2021 tarihinde Türkiye'nin toplam demiryolu uzunluğu 12.803 Km. Ulaştırma Bakanlığı bütçesinden demiryollarına ayrılan bütçenin payı 2003 – 2021 yılları arasında ortalama %20, 2013'te %33, 2021'de ise %48. Bakanlığın 2023 öngörüsü ise %63.