COVID-19 HAKKINDA SON GELİŞMELER

Derleyen: S. Vedat Karaarslan Arkeolog- Y.Mühendis

Covid-19'un mevsimlere göre değişebileceğine yönelik  bazı erken ipuçları bizi virüsün serin ve kuru hava koşulları altında daha kolay yayılabileceği sonucuna ulaştırıyor. 

Dünyadaki 500 lokasyonda yapılan yayımlanmamış bir analiz, virüsün yayılmasının sıcaklık, rüzgar hızı ve bağıl nem arasında bir ilişki olduğunu ortaya koymaktadır.

Yayımlanmamış bir başka çalışma ise yine yüksek sıcaklıkların düşük oranda COVID 19 yayılımına neden olduğunu ortaya koymaktadır. Bun rağmen tek başına sıcaklığın virüsün yayılımı ile ilgili durumu ortaya koyamayacağı anlaşılmaktadır.

Yine de yayımlanmamış araştırmalar ılıman (güneşli fakat çok sıcak olmayan) ve soğuk iklimlerin mevcut COVID 19 salgınına karşı en savunmasız bölgeler olduğu ve bunu kurak bölgelerin takip ettiğini doğrulamaktadır. Araştırmacılar dünyanın tropik bölgelerinin virüsten en az etkileneceğini ortaya koymuştur.

Ancak virüsün mevsimsel davranış modeli için bilgisayar simülasyonlarına güvenilmektedir. Buna karşın havanın COVID 19 üzerine etkisine yönelik az sayıda çalışma bulunmaktadır.

Pandemiler, normal salgınlar gibi mevsimsel olarak değerlendirilmesi yapılamayan salgınlardır. Örneğin İspanyol gribi yaz aylarında en salgın hale gelirken grip salgınlarının çoğu kış aylarında görülür. Bu bize COVID 19 hakkında İspanyol gribi davranışının daha fazla incelenmesi gerektiğini hatırlatır.

Karolinska Enstitüsü'nden Profesör Jan Albert, 'COVID 19 un sonunda bir endemik hastalığa dönüşmesini ümit ettiklerini' söylemişti. Virüsün endemik olması durumunda mevsimsellik özelliği göstermesi daha anlaşılır bir durum olacaktır. Şimdi soru pandemik olan virüsün mevsimselliğe bağlı olarak nasıl davranacağı ile ilgili bir konudur. Şimdi bu en büyük bir soru olarak beynimizde yer almaktadır.

Bütün bu değerlendirmeler korona virüslerin mevsimsel özelliğini değerlendirirken çok dikkatli olmalıyız.  Peki, neden koronavirüsler mevsimseldir ve neden bu durum korona virüsler için bu durum bize şu anda ümit vermektedir.

Korona virüsler zarflı virüs ailesi olarak bilinirler, Bu durum üzerlerine bir taç sivri (spike) olarak çivi gibi yapışan proteinlerle çevrili çift tabakalı lipid yağlı bir zar ile kaplandıkları anlamına gelir. Corona da Latincede taç anlamına gelir. 

Diğer tip zarflı virüsler üzerinde yapılan araştırmalarda bu yağlı kaplamanın ısıya karşı daha duyarlı olacağı anlamına gelmektedir. Daha soğuk havalarda bu zar bir kauçuk gibi sertleşir ve yağ soğudukça yapıştığı yerde daha uzun süre yapışarak kalır. Bu nedenle zarflı virüslerin çoğu güçlü mevsimsellik özelliği gösterir. (Bkz: http://www.arkeotekno.com/pg_449_corona-virusu-covid-19-nedir)

Araştırmalar Sars-Cov-2 nin plastik ve paslanmaz çelik gibi sert yüzeylerde 21-23 C0 da (70-73 F) ve %40 bağıl nemde 72 saatte hayatta kalabileceğini göstermektedir. 

Covid-19 virüsünün diğer sıcaklıklarda ve nemde nasıl davrandığı test edilmelidir. Diğer koronavirüsler üzerinde yapılan araştırmalarda ise 4 derecede 28 günden fazla hayatta kalabildikleri gözlenmiştir.

SARS salgını 2003 yılında olmuştu. Bu virüs daha serin ve kuru havalarda varlığını daha iyi sürdürdüğü ortaya konulmuştu. Örneğin bu virüs pürüzü olmayan yüzeylerde kuru halde 22-25 derece altında %40-50 oranındaki bağıl nemde 5 günden fazla bulaşıcı etkisini göstermişti. Sıcaklık ve nem ne kadar yüksek ise virüs o kadar hayatta kalmıştı.

Madrid'de Ulusal Doğa Bilimleri Müzesi'nde çevresel değişimin biyo çeşitlilik üzerindeki etkilerini inceleyen Miguel Araújo, “İklim hala etken, virüs öksürme veya hapşırma ile atıldığında insan vücudu dışındaki kararlılığı yayılmasını da etkilemektedir” diyor. Araştırmalar bir öküsürükte yaklaşık 3000 damla (droplet) olduğunu ortaya koymuştur. “Virüs çevrede ne kadar kararlı kalırsa, diğer insanlara bulaşma ve salgın olma kapasitesi de o kadar büyük olur. Sars-Cov-2 tüm dünyaya hızla yayılsa da, büyük salgınlar çoğunlukla serin ve kuru havaya maruz kalan yerlerde meydana geldi. ”

Bilgisayar simülasyonları virüsün tropikal bölgeler dışında salgının daha fazla olacağını ortaya koymaktadır.

Araújo, Covid-19'un sıcaklık ve neme karşı benzer bir duyarlılığa sahip olması durumunda, bunun koronavirüs vakalarının dünya çapında farklı zamanlarda alevleneceği anlamına gelebileceğini söylemektedir.

“İki virüsün benzer davranışları paylaşmasını beklemek mantıklı” diyor. “Ama bu tek değişkenli bir denklem değil. Virüs insandan insana bulaşır. Herhangi bir yerde ne kadar çok insan olursa ve birbirleriyle ne kadar çok temas ederse, o kadar çok enfeksiyon olur. İnsan davranışları, virüsün yayılmasını anlamak için anahtardır" diyor.

Maryland Üniversitesi'nden yapılan bir araştırmada, virüsün en çok ortalama sıcaklıkların 5-11 derece (41-52 F) ve bağıl nemin düşük olduğu bölgelerde daha hızlı yayılmakta olduğunu ortaya koymuştur.

Ancak tropik bölgelerde de önemli sayıda vaka olmuştur. Son zamanlarda virüsün Asya'daki yayılmasının Harvard Tıp Okulu'ndaki araştırmacılar tarafından analizi sonucu, bu pandemik koronavirüsün havaya daha az duyarlı olacağını düşündürmektedir.

Jilin ve Heilongjiang gibi Çin'in soğuk ve kuru illerinde vakaların hızlı büyümesinin yanı sıra Guangxi ve Singapur gibi daha nemli yerlerde iletim oranının ilkbahar ve yaz aylarında sıcaklık ve nemde artış olmadığı ve vakalarda düşüşü göstermektedir.

Laboratuvar araştırması ve bilgisayar modellemesi, Covid-19'un sıcak ve nemli koşullarda daha az hayatta kalacağını önermektedir.

Bu araştırmanın dayandığı husus, bir virüsün yayılmasının sadece hayatta kalmasından daha fazla bir takım hususlara da bağlı olmasından kaynaklanmaktadır. Bu noktada mevsimsellik önem kazanmaktadır. Nihayetinde virüsü insanlar yaymakta ve birbirlerine enfeksiyon oluşturmaktadırlar. Örneğin bir kızamık hastalığı okulların olmadığı bir dönemde çocuklar arasında daha az yayılır. COVID 19 virüsünün ise Çin'deki yeni yıl başlangıcı olan 25 Ocak 2020 tarihinde Wuhan şehrinden çok fazla insanın Çin''in diğer şehirlerine ve dünyanın diğer şehirlerine yapılan göç nedeni ile gerçekleşmiştir.

Hava koşulları da bizim vücudumuzun D vitamini eksikliği nedeni ile bağışıklık sistemimizi savunmasız hale getirebilir. İç mekanda kış aylarında geçirilen süreler daha fazla D vitamini gereksinimi oluşturursa da bu teorinin mevcut grip için hala tartışmalı bir sağlık konusu olduğu hala bilinmektedir. Daha tartışmalı olan bu kış aylarında bağışıklık sistemimizin savunmasız olup olmadığı ile ilgili bir husustur. Bazı araştırmalar soğuk havanın vücudun daha savunmasız olduğu hususuna ulaşmış olsa da diğer çalışmalar vücudun soğuk havada daha fazla enfeksiyona karşı direnç oluşturduğunu önermektedir.

Bununla birlikte nem ve kuru havanın bağışıklık sistemi üzerine etkileri konusunda yapılan çalışmalarda kuru havanın akciğerlerimizde daha fazla etki ve mukus yollarımızda (mukus) miktarının azalmış olduğu ve virüslere karşı daha savunmasız olunduğu ortaya konulmaktadır.

İnsanlar arasında az temas enfeksiyon oranını kesinlikle düşürür.

Çin'deki bilim adamları tarafından yapılan ilginç bir çalışma, ölümcül Covid-19'un nasıl olabileceği ile hava koşulları arasında bir tür ilişki olduğunu gösteriyor. Çin'in Wuhan şehrinde yaklaşık 2.300 ölümün meydana geldiği gün nem, sıcaklık ve kirlilik seviyeleri ile karşılaştırdılar.

Henüz akademik bir dergide yayınlanmamış olmasına rağmen, araştırmaları, nem oranlarının ve sıcaklıkların daha yüksek olduğu günlerde ölüm oranlarının daha düşük olduğunu görülmüştür.   

Analizler ayrıca, maksimum ve minimum sıcaklık aralıklarının daha yüksek olduğu günlerde, daha yüksek ölüm seviyeleri olduğunu göstermektedir. Ancak bu çalışma büyük ölçüde bilgisayar modellemesine de dayanmaktadır, bu nedenle bu ilişkinin kesin doğası ve dünyanın diğer bölgelerinde görülüp görülmeyeceği hala araştırılmaktadır.

Covid-19 pandemisine neden olan virüs yeni olduğu için, herhangi birinin enfekte olana ve iyileşene kadar bağışık olması pek olası değildir. Bu, virüsün endemik virüslerden farklı olarak yayılacağı, enfekte olacağı ve hastalığa neden olacağı anlamına gelir.

Fransız Sağlık ve Tıbbi Araştırma Enstitüsü araştırma direktörü Vittoria Colizza, hava yolculuğunun virüsün dünyaya bu kadar hızlı yayıldığı ana yol olduğunu söylüyor. Ancak bir topluluk içinde yayılmaya başladığında, aktarımı yönlendiren insanlar arasındaki yakın temas buna neden olur. İnsanlar arasındaki teması durdurmak da enfeksiyon oranlarını düşürmek ve birçok devletin yaptığı gibi halka açık yerlerin kapatılması gerekmektedir.

Covid-19 vakaları yaz aylarında düşse bile, tamamen yok olma olasılığı düşüktür ve yılın ilerleyen aylarında tekrar geri gelmesi düşünülmelidir.  

Colizza, “Covid-19'un mevsimsel davranışları için henüz bir kanıt yok” diyor. “Davranışsal bileşen de rol oynayabilir.” Ancak, uygulanan önlemlerin virüsün yayılmasını durdurmak için yeterli olup olmayacağını bilmek için henüz çok erken olduğu konusunda uyarıyor. “Tek başına, hastalığın bulaşabileceği temasların azalması nedeniyle etkili bulaşıcılığı kısmen azaltabilir.”

Ve eğer Covid-19 vakaları önümüzdeki aylarda gerçekten kuyruk yaparsa, bunun birkaç nedeni olabilir - izolasyon ve kilitlenmeler gibi önleme tedbirleri başarılı oluyor; popülasyonda artan bağışıklık var; ya da Albert'ın modellerinin önerdiği gibi mevsimselliğin etkisi olabilir.

Albert, “Mevsimsel bir etki varsa, diğerlerin etkisi maskelenebilir” diye uyarıyor. “Güçlü bir kilitlemenin çok fazla insanın maruz kaldığı anlamına geldiği ülkelerde, ikinci bir dalganın sonbahar ve kış geldiğini görürsek şaşırmam.” diyor.

Covid-19'un mevsimsel değişkenlik göstermesine rağmen, bazılarının önerdiği gibi yaz aylarında tamamen ortadan kalkması pek olası değildir. Ancak vakalardaki düşüş bazı faydalar sağlayabilir.

Albert, “Eğriyi düzleştirmek için attığımız adımlar ekonomik açıdan pahalı, ancak bu salgını yaza itmemize yardımcı olabilirler” diyor Albert. “Mevsimsellik varsa, sağlık sistemleri altyapısını bu salgına göre hazırlayabiliriz.”

Ve hızla artan sayıda bu vaka ile başa çıkmak için mücadele eden bir dünyada, sadece zamana ihtiyaç duymamız söz konusudur.

Bu yazı BBC Future sitesinde Richard Gray tarafından orijinal lisanı İngilizce olarak 24.03.2020 tarihinde yayımlanmıştır. 

Aktif Kaynak Linki : 

 https://www.bbc.com/future/article/20200323-coronavirus-will-hot-weather-kill-covid-19