GÜMÜŞHANE VE SOSYO- EKONOMİK GELİŞMİŞLİK RAPORU ANALİZİ

Bir DOKAP (Doğu Karadeniz Projesi) şehri olan Doğu Karadeniz Bölgesi’nin en kadim şehirlerinden olan Gümüşhane’nin üretime dayalı ekonomik bir tabir olan resesyon yaşandığına dair söylemlerle birlikte bir Gümüşhaneli olarak bu ilimizdeki üretim değerleri ile en temel çalışma olan T.C. Sanayi ve Teknoloji Bakanlığı'nın yayımladığı SEGE raporlarına bakmak yeterli olacaktır.

Resesyon "ekonomik faaliyetlerde piyasa geneline yayılan, birkaç aydan uzun süren, normalde reel GSYH (Gayrisafi Yurt İçi Hasıla), reel gelir, istihdam, sanayi üretimi ve toptan-perakende satışlarda görülen önemli bir düşüş" olarak tanımlanır. Resesyon talebin azalması, Finansal krizler, Siyasi belirsizlikler, Kredi arzının daralması, Yüksek işsizlik oranları, Büyük çaplı doğal afetler, Ham madde fiyatlarının artması, ticarette yaşanan sorunlar anlamına gelir.

Bu resesyon tanımlamaları ile birlikte Gümüşhane Merkez ilçesi SEGE olarak bilinen Sosyo- Ekonomik Gelişmişlik sıralaması T.C. Sanayi ve Teknoloji Bakanlığı SEGE raporundan 922 adet olan Türkiye toplam ilçe sayısı içinde 189. sıradadır. En düşük SEGE sıralamasına ait olan Kürtün ilçemiz ise Türkiye’deki toplam 922 ilçe arasında sonlarda olacak şekilde 785. sıradadır.

Türkiye’de SEGE sıralama değeri en yüksek olan ilçe İstanbul’un Şişli ilçesidir. Şişli’nin skoru 6.959 iken Gümüşhane Merkez ilçesinin skoru ise 0.655 dir. Demek ki Şişli ilçesi Gümüşhane Merkez ilçesinden 10.62 kat daha yüksek bir SEGE değerine sahiptir.

Bu rapordaki verilerden çıkaracağımız sonuç İstanbul’un Şişli ilçesinde yaşayanların Gümüşhane ilimizden 10,62 kat daha fazla yüksek bir refah seviyesine sahip oldukları dır.

Türkiye’nin 192 ülke arasında 64. sırada olduğu kişi başına düşen yıllık geliri TÜİK verilerine göre 2024 yılı için 15.463 dolar olurken bunun on katı daha fazlası olan 154.630 dolar değerine yaklaşan 135 bin 605 dolar ile dünyanın en zengin devleti olan birçok kez ziyaret etmiş bulunduğum halen Orta Avrupa Tarihi-Anadolu tarihsel bağlantısını araştırmakta olduğum bölgede bulunan dünyanın en zengin ülkesi olarak bilinen Lüksemburg Dükalığı devleti bulunur.

Demek ki Lüksemburg ile Türkiye arasındaki bir yaşam farkı refahı kadar Gümüşhane ile Şişli ilçesi arasındaki fark vardır ve bu durum sosyo-ekonomik olarak Türkiye’nin diğer illeri arasında Gümüşhane’de geliş(e)meyen bir sosyo-ekonomi yapı olduğunu ortaya koyar.    

Sonuç olarak dünyanın en zengin ülkesi Lüksemburg ile Türkiye arasındaki gelişmişlik farkı kadar Gümüşhane-Şişli ilçesi arasındaki bu gelişmişlik farkının belirgin olarak görülebildiği SEGE raporu incelendiğinde bütün bu değerlendirmelere esas olarak Gümüşhane DOKAP illeri arasında gerilerde kalan bir il haline gelmiştir.

Gümüşhane, T.C. Sanayi ve Teknoloji Bakanlığı verileri olarak Türkiye ortalaması yıl itibarıyla geriye dönük olarak 100 puan baz alınarak aldığı puanlar ortalamanın altında bir değerdedir.  Buna göre: :   

1963 yılı 39 puan- 1964 yılı 42 puan - 1965 yılı 45 puan- 1966 yılı 49 puan- 1967 yılı 50 puan

SEGE puanlarına sahip olmuştur.

Bir diğer SEGE değerlendirmesine kaynak olabilecek veri ise kapsanan ilçe sayısı olan 1985 yılındaki 616 ilçe arasında ise sıralaması DPT verilerine göre aşağıdaki gibidir.

Bu sonuçlar Gümüşhane ilimiz için SEGE değerinin giderek aşağıya doğru düşme eğiliminde olduğunu ortaya koymaktadır.

Peki, nedir bu SEGE diyecek olursak Sosyo- Ekonomik Gelişmişlik sıralaması olarak bilinen bu değer için aşağıdaki parametrelerin ölçümü esas olarak alınır.

Kısaca bir ülkenin, ilin veya ilçenin ekonomik, sosyal, kültürel vb. kriterleri göz önüne alınarak belirlenen gelişmişlik düzeyini ifade eder. .

Sosyo-Ekonomik Gelişmişlik Endeksi (SEGE); demografik, istihdam, eğitim, sağlık, rekabetçi/yenilikçi kapasite, mali, erişilebilirlik ve yaşam kalitesi ana başlıklarına ait alt kriterlerin verileri ile esas alınarak belirlenir.

Demografik Göstergeler (Demografi Değişkenleri): Nüfusun Ülke Payı, Nüfus Yoğunluğu, Net Göç Hızı, Şehirleşme Oranı, Toplam Doğurganlık Hızı, Ortalama İlk Evlenme Yaşı-Bayan, Kaba Boşanma Hızı:

İstihdam ve Sosyal Güvenlik Değişkenleri: Çalışma Çağındaki Nüfusun (15-64) Payı, Faal Çalışanların Çalışma Çağı Nüfusuna Oranı, Faal Bayan Çalışanların Çalışma Çağı Bayan Nüfusuna Oranı, Ortalama Günlük Kazanç, Primi Devlet Tarafından Ödenen Nüfus Oranı, İmalat Sanayii İş Yeri Ülke Payı, Hizmetler Sektörü İş Yeri Ülke Payı, Şahıs Başına Sosyal Yardım Tutarı: 

Eğitim Göstergeleri (Değişkenleri): Özel Okulların Toplam Okula Oranı-İlkokul-Ortaokul, Ortalama Liselere Geçiş Sistemi Puanı, Ortalama Temel Yeterlilik Testi Puanı, Üniversite Talebesi Sayısının Toplam Nüfusa Oranı:, İlkokul ve Üzeri Mezun Oranı-Bayan, Üniversite Mezunu Oranı: 

Sağlık Göstergeleri (Değişkenleri): Bebek Ölüm Hızı, Şahıs Başına Hekim Sayısı, Şahıs Başına Diş Hekimi Sayısı, Şahıs Başına Toplam Sağlık Personeli Sayısı, Şahıs Başına Hastane Yatağı Sayısı, Şahıs Başına Eczane Sayısı: 

Mali Göstergeler (Finans Değişkenleri): Şahıs Başına Banka Şubesi Sayısı, Şahıs Başına POS Cihazı Sayısı, Şahıs Başına Kartlı Ödeme, Şahıs Başına Belediye Gideri,  İşletmelerin Net Ticari Satış Tutarının Ülke Payı

Rekabetçilik (Sanayi, Tarım, İnşaat vs.) Değişkenleri: Faal İşletme Sayısının Ülke Payı, Sanayi Elektrik Tüketiminin Ülke Payı, Kurulan İşletme Sayısının Ülke Payı, Gayrimenkul Birim Satış Fiyatı, Organize Sanayi Bölgelerinde Üretim Yapılan Parsel Sayısının Ülke Payı, Yatırım Teşvik Belgeli Yatırım Tutarının Ülke Payı, Turizm Tesisleri Yatak Kapasitesinin Ülke Payı, Şahıs Başına Tarımsal Üretim Değeri

Yenilikçilik Değişkenleri: Yüksek ve Orta-Yüksek Teknolojili İmalat Sanayii Sektörlerinde İş Yeri Sayısının Ülke Payı, Bilgi Yoğun Hizmetler Sektöründe İş Yeri Sayısının Ülke Payı, Yüksek Lisans ve Doktora Mezunu Oranı, İşletme Başına Ar-Ge ve Tasarım Merkezi Sayısı:  Teknoloji Geliştirme Bölgeleri'ndeki Firma Sayısının Ülke Payı:  Şahıs Başına Faydalı Model Başvurusu Sayısı, Şahıs Başına Marka Başvurusu Sayısı:  Şahıs Başına Patent Başvurusu Sayısı

Diğer Refah Göstergeleri 

Atık Hizmeti Verilen Nüfus Oranı:  Şahıs Başına Kiralanabilir Alışveriş Merkezi Oranı:  Hane Başına Asimetrik Sayısal Abone Hattı Abonesi Sayısı:  Şahıs Başına Sinema Koltuğu Sayısı, Akaryakıt İstasyonu Sayısının Ülke Payı:  Bayan Sürücü Belgesi Sahipliği Oranı,  Pasaport Sahipliği Oranı: Şahıs Başına Mesken Elektrik Tüketimi 

Bütün bu parametrelerin analizi ve bunların başarıulabilmesi şüphesiz ki önemli bir çalışma olarak görülmekteyse de fiiliyatta bir çalışma alanı olarak tek yapılması gereken husus bir strateji ve planlama belirlenerek tek tek bu sorunların üzerine giderek SEGE değerinin Gümüşhane için daha iyi bir sıralama elde edilmesini sağlayacaktır.

Bunun için birinci hedef SEGE-2022 yılı raporunda belirlenen Gümüşhane Merkezi için halen 0.655 olan gelişmişlik kademesi değerini birinci gelişmişlik kademesinin en yüksek değeri olarak belirlenen 6.959 değerine yükseltmek olmalıdır.  

ARKEOTEKNO

[1] Bu yazı, T.C. Sanayi ve Teknoloji Bakanlığı SEGE 2022 İlçelerin Sosyo- Ekonomik Gelişmişlik Sıralaması Raporu verileri esas alınarak hazırlanmıştır.