BEYİNDE YALANIN YERİ VE YALANIN ÖLÇÜLMESİ?

S. Vedat Karaarslan Arkeolog- Elektronik Mühendisi (MSc.)

Sosyal felsefeci Homer Simpson 'yalan söylemek için iki kişi gerekir, biri söyleyecek diğeri dinleyerek onu gerçek sayacak' şeklinde bir ifade kullanmıştı. Bu durum gerçekten de doğrudur, çünkü kesin olan husus bir kişinin yalanı söylemesi ve diğerinin de bunu kabul etmesi gerekir ki 'yalan' fiili oluşsun. Diğer bir deyişle tek kişinin bildiği şey yalan değildir ve kendisine göre bir aidiyatı temsil eder. 

Antik çağlarda Erasistrasus adlı kahin anatomist, Antiochus'un üvey annesine olan sevgisinin azaldığını ve onu aldatmaya yönelik işler çevirdiğini kalp atışlarındaki ritim bozukluğundan anlamıştı. Kalp atış hızının değişmesi, kasların gerilmesi, artırılmış farkındalık, nefes alıp vermede düzensizlik ve damarların büzülmesi (vazokonstrüksiyon) gibi durumlar hep yalan söyleyenin vücudunda ortaya çıkan olumsuzluklardır. 

Liar, liar, brain on fire! » MercatorNet

İtalyan yazar Carlo Collodi'nin (1826-1890) modeli yalan söyledikçe burnu uzayan Pinokyo'yu psikologlar, 6 yaşından itibaren olduğundan farklı görünmek isteyen çocukların hayal kurmak ve yalan söylemenin arasındaki ince çizgiyi kendi özgüvenleri olarak ileriki yaşlarına kadar bir rol model olarak taşınması olarak izah ederler.

Yalanı tespit makinaları, başlangıçta nabız, terleme, derinin tuzlanması veya direnci gibi vücudun yapısını ölçerken son yıllarda beyin fonksiyonlarının ölçümü yönüne doğru evrilmektedir.

Limbic System | Limbic system, Anterior cingulate cortex, I cant sleep

Yalan söylemenin beyinde en fazla etkilediği bölümün amigdala olması ile birlikte beyinde badem anlamına gelen bu organın yalan makinalarının beyinde ölçtüğü yer olan limbik yapısının içinde olduğunu bilmemiz gerekir. Demek ki yalanın beyindeki alanları limbik sistem olarak tanımlanan hatırlama merkezi hipokampüs, amigdala ve ön lob olarak bildiğimiz frontal korteks alanlarıdır.

Yalan söyledikçe hareketlenmeye başlayan ve beynin frontal korteksine akan beyaz madde ile birlikte beynin bu bölgesini kullanan daha yüksek IQ seviyesine sahip kişiliklerin daha kolay yalan söyleyebileceğini gösterir. Yağla kaplı nöronal aksonlardan dolayı beyaz olduğu bilinen beyaz maddenin bu şekilde frontal loba aşırı bir şekilde akıyor olması yalan söylemenin beyindeki biyolojik değişimi gösterir. 

Yalan söylemenin miktarı arttığında yani daha fazla yalan söylemek amigdalada fazla aşırı bir harekete neden olmaz. Bu durum daha fazla yalan söylemenin kolay olması anlamına gelen davranış bozukluğu olarak zuhur eder. Beyindeki bu biyolojik değişim insanın yalan söyleme sayısı arttıkça stabil hale gelerek kişinin artık yalan söylemeyi bir davranış yöntemi olarak belirlemesi sonucunu doğurur. Bu durum bize yalan söylemeyi bir tarz olarak kabullenmiş insanların katlanarak artacak şekilde neden daha fazla yalan söylediğini gösterir.

MRI cihazları kan-oksijen düzeyine bağlı olarak frontal loba kan akışı ve nöronlar arası aktiviteyi ölçen cihazlar olarak bilinirken beynin haritalanmasına yararlı cihazlar olarak bu aletler, aynı zamanda kişiyi suça yönelten beyinde tümör gibi lezyonların yol açtığı rahatsızlıkların kişiyi davranış bozukluğuna sevk etmesine yol açtığı için ABD mahkemelerinde artık suçsuzluğun ispatı için kullanılmaya çoktan başlandı bile.

Bu kapsamda yalan makinasına yönelik olarak mahkemelerde 2009 yılında kullanılan No Lie MRI adlı bir makine üreticilerinin yalanı tespit noktasında günümüzdeki Korona aşılarından dahi daha yüksek %90 oranında doğruluk sağlıyor olmasına rağmen bilim adamlarının makineye hala soğuk bakıyor olması yalan makinasının 1921 yılında ilk kez bulunması poligrafi (Polygraph) ve Hindistan’daki EEG cihazı ile insanın aldatmasına yönelik ölçümlerde uyguladıkları yöntemlerin 1935 yılında ilk kez mahkemede kullanılmış olduğunu unutmuş görünüyorlar.

MRI cihazlarında kullanılan kandaki manyetik özellikli hemoglobinin oksijen taşıma ölçme yöntemi No Lie MRI cihazının ölçüm yöntemi olan yalan söyleyenin beynin akıl-değerlendirme bölgesi olan frontal kortekse daha fazla kan akıyor olması ile birlikte hala üniversite, sanayi ve devlet mahkemeleri arasında deneysel testlerin tam olarak bitirilememesinden dolayı lisanslama sorunu da olan bu makinalar büyük bir yalan da küçük bir yalan da söylense beynin aynı bölgesine (frontal korteks) olan kan akışının miktarındaki çoğalmayı haritalayarak kişinin yalan söyleyip söylemediğini ortaya çıkarıyor.

Meselenin çözümü kişinin beyninin normal bir FMRI haritasını çıkarmak ve sorgulama anında da yalan söyleyip söylemediğini tespit etmek için mahkemede bir MRI ını çekmekten geçiyorsa da hala ABD nin ünlü üniversiteleri kişiden kişiye değişebilecek beyin aktiviteleri için bu tip cihazlara şüphe ile bakıyorlar. ABD mahkemeleri bu tip ölçümleri kanıt olarak kabul ediyor ancak karar verme aşamasında dikkate almadıklarını söylüyorlar.

IBM Watson Technology – World Mirror

Beynimizdeki sinir hücrelerinin, bilgi işlemekle meşgul olduklarında daha fazla oksijenli kana ihtiyaç duyduklarında uygun şekilde yapılandırılmış bir beyin taraması zihinsel aktivitenin yerini izleyebilmesine dayalı bir teorinin uygulaması olarak ortaya çıkan yalan makinaları yalan söyleyeni beyindeki limbik sistemde oluşan değişikleri haritalanmasına yarayan yeni gelişmeler bugünlerde IBM Watson projesi kapsamında yapay zekâ kullanılarak Alchemy Language Service ve Tone Analyzer algoritmalarına dayalı uygulamalar olarak yazılı metinlerde duyguyu (emotion) anlayabilen ‘duygu algılama’  programlarını piyasaya sürmeye başladı.

Sonuçta, yazılan metinlerden dahi kişinin yalan söyleyip söylemediği anlaşılabilecek.  

ARKEOTEKNO

[1] https://www.ibm.com/cloud/blog/announcements/watson-has-more-accurate-emotion-detection

[2] https://spectrum.ieee.org/biomedical/imaging/mri-lie-detectors