TÜRK KAVMİ TİNGLİNGLER UYGURLARIN ATALARI MI?

TÜRK KAVMİ TİNGLİNGLER UYGURLARIN ATALARI MI?

S. Vedat Karaarslan Arkeolog- Elektronik Mühendisi (MSc.)

En doğru olanın Türk tarihini Yenisey Irmağı dolaylarında aramak olmalı diye düşünürken m.ö. 3. Binin ikinci yarısına tarihlenen Afanasyevo ve sonrasındaki kültürlerin Türk tarihi ile olan ilişkisini anlayabilme çabalarının 1930 lı yıllarda Rusların, öncesinde ise Çinli arkeologların insafına terk edilmiş bir husus olduğu anlaşılıyor.

    YENİSEY IRMAĞI VE KOLLARI -HAKASYA

Talas-Yenisey Yazıtları ile 158 adet olduğu bilinen Yenisey Yazıtlarının çok kısa mezar taşlarına yazılan kişilere ait kısa metinlerin Orhun Anıtlarındaki yazı karakterleri ve Türkçe tamgalar ile yazılmış olması Türk tarihinin oluşmaya başladığı Andronovo kültürünün günümüzde Hakasya olarak bilinen ve Angora ile Selenge ırmaklarının beslediği ve Tuva Türklerini ve Altay bölgesini de içine alan Yenisey Irmağı etrafındaki kültürlerin araştırılmasından geçiyor.

Orhun Anıtlarında olduğu gibi edebi bir dil ile yazılmadığı kısa metinler olarak karşımıza çıkan Yenisey Yazıtları Karakol ve Üç Koşoy Nehirlerinin beslediği ve Talas Nehri ile Kırgızistan’dan ulaştığı Kazakistan’ın Taraz şehrinden geçerek Aydın Gölüne ulaşamadan kaybolur.  

Günümüz Hakasyalarının Kırgızların ataları olduğu anlaşılmış olduğundan Yenisey ırmağının etrafındaki Türk kabilelerini yazdığı Beyaz Gemi adlı kitabında anlatan Cengiz Aymatov ile birlikte Bilge Kağan Yazıtında ‘kem’ adı verilen ırmak Tuva dilinde ‘ulug-hem’ yani ‘büyük akarsu’ olarak adlandırılırdı. Yenisey Irmağı’nın Kırgız dilindeki karşılığı ise ‘ene-say’ yani ‘esas-ırmak’ anlamına gelir.

M.Ö. III. Binin ikinci yarısından başlayarak Okuenevo kültüründen sonra ortaya çıkan m.ö.2000 den yine m.ö. VIII. Yüzyıla kadar devam eden Andronovo kültüründen sonra Çinlilerin Tingling olarak adlandırdığı Türk kavminin oluştruduğu Karasuk kültürü ve sonrasında İskitlerin kökenleri olan Tagar-Taştık Kültürü kadim Türk tarihinin kesinlikle İskitlerden öncesine kadar uzatılması gereğini ortaya koyar.

UYGUR KAĞANLIĞI BAYRAĞI (744-840)

Kurucusu: Kutluğ Bilge Kül Kağan 

Başkenti: Hanbalık, Karabalsagun 

Çinlilerin Tingling olarak adlandırdığı bu Türk kavmi, m.ö. 206-201 tarihlerinde bizim Mete oalarak bildiğimiz Mo-Tun idaresindeki Hunlar'ın içinde yaşarken m.ö.72 de Vusunlarla birlikte Çinlilerin Hunları yenmesi ile bir anda devletsiz kalmışlardı.

Yenisey Irmağı’nın geçtiği Tuva Cumhuriyeti sınırları içinde bulunan Bay-Tayga Cumhuriyeti sınırları içinde bulunan Teeli kentinde eski dönemlerde Teeli adlı Türk kavmi de yaşamaktaydı. Tingling adı verilen ve Aşina (Asena) soyundan gelen Göktürklerin ataları da Altay, Orhun ve Sayan dağları arasında yaşamaktaydı. Teeli adlı Türk kavmi aynı zamanda Tieli, Tiele, Tingling ve Töles olarak da adlandırılmaktaydı.

Günümüzde ‘Uygurlar, Türklerin torunları değillerdir ve Uygurların asıl ataları Sui ve Tang hanedanları sırasında Moğol yaylasında yaşayan Ouigour halkı’ olarak ileriye sürülen Çin Devleti’nin açıklamalarına [1] karşın, Uygur Kağanlığına ait Baykal Gölü doğusu ile Karadeniz’in kuzeyi arasında yaşayan Tölesler en önemli Türk soylu boyu örnek olarak verilebilir.  

Tölesler ya da Tinglingler daha sonra Türk tarihinde Karluk, Turgis, Kıpçak, Oğuz ve Peçenek olarak ortaya çıkmışlardı. [2]

Şimdi nasıl oluyor da Çinlilerin iddia ettikleri gibi Doğu Türkistan’ın en önemli kavmi olan Uygurlar için ‘Türklerin torunları değildir’ denilebiliyor?

ARKEOTEKNO 

[1] NTV 

[2] Ahmet Taşağagil, Töles Boylarının Stratejik Önemi (6. ve 7. yüzyıllar), FSM İlmi Araştırmalar İnsan ve Toplum Dergisi