HAYAL KURMA VE HATIRLAMANIN (HAFIZA) BEYİNDEKİ BİYOLOJİSİ

S. Vedat Karaarslan Arkeolog- Y. Mühendis

COVID19 salgının yaşandığı bugünlerde en önemli psikolojik davranış modellerine dayalı olarak ileriye doğru bütün insanların geleceğine yönelik nasıl bir dünya beklendiği ve bir 'travma' şeklinde ortaya çıkabilecek  bugünlerin gelecekte nasıl hatırlanacağı ile ilgili beyinsel fonksiyonlar olacaktır.

Bunun için insanın geleceğe yönelik nasıl hayal kurabildiği ve bugün yaşananları gelecekte hatırlamamıza yönelik beyinsel fonksiyonların nasıl olabileceği, bu yazının ana konusunu teşkil etmektedir.

Gelecek nasıl planlanabilir? Gelecekte geçmişin izlerİ nasıl silinebilir?

Beynimizde ileriye dönük hayal kurma mekanizmamız prefrontal korteks denilen alanın anılar ile haberleşme yaptığında ortaya çıkar. Anılarımız hipokampüs alanında saklı olduğu için demek ki prefrontal korteks hipokampüs etkileşimi bizim hayal kurarak gelecekte ne yapmamız gerektiğini ortaya koyar. 

Beynin hipokapmus bölümünde oluşabilecek bir işlevsel (fonksiyonsuzluk) kişinin 'depresyona' girebileceği psikolojijk davranışları ortaya çıkarır.

Demek ki geleceğe yönelik olumlu bir hayal ancak ve ancak prefrontal korteksin işlevselliği tam olarak çalışan bir hipokampüs ile gerçekleşebilir. Aksi durumda kişi depresyona girebilir.

Söz konusu bu etkileşim yolunda dopamin, serotonin ve nörotransmitter gibi moleküler kimyasalların kalitesinden dolayı iyi bir şekilde  sentezlenmesi 'anti-depresif' etki, kalitesizlikten dolayı iyi sentezlenememesi 'depresif' davranış modelini ortaya çıkarır.

Beynin hatıraları nasıl kodladığına yönelik anatomisinin işlevselliği nesnelerin meydana geldiği yerler olarak beyin korteksinde ayrı ayrı işlenir. Görme, dokunma, işitme gibi farklı fonksiyonlar beyinde multi-kortikal alanlar olarak bir araya getirilir. Ne ve nerede gibi anıların birleştiriciliğini yapan hipokampüs ve yukarıdaki resimde görülen parahipokampal korteks ve medial entorhinal alan, unutulmaz olayların meydana geldiği mekansal bağlamların işlenmesinde rol oynar. Perirhinal korteks ve lateral entorhinal alanlar ise gözümüz ile algılaması yapılan nesneler tarafından uyarılarak beynin bütün yukarıda saydığımız bölümleri ile birlikte algılamanın beyinde MTL (Medial Temporal Lobe) üzerinde oluşmasını sağlar.  

Beyinde Hipokampüs işlevselliği, anıların geri çağrılmasında baş rolü oynar. Bununla birlikte beynin talamus bölümünden doğrudan hipokampüse kurulan bir yol üzerinden prefrontal korteks, hipokampüs ile etkileşime girerek  geleceğe yönelik hayal kurma anlamında simülasyonlar yapmak ve anıları elde etme yeteneği ortaya çıkarır. 

O halde anıların organizasyonundan sorumlu Hipokampüs ve bunların geri kazanımından sorumlu şekilde mPFC olarak gösterilen prefrontal korteks arasındaki bağlantıları sağlayan kimyasalların kalitesi ya da kalitesizliğine dayalı veriler, kişinin geleceğe yönelik hayal kurması ya da depresif ve depresif yapıda olmaması olarak izah edilebilir ki bu yapının kurulmasında en büyük etkenlerden bir tanesi de kişinin nasıl beslendiği ile ilişkin sorunun cevabında yatar. Beynin bütün bu işlevselliğini ortaya çıkarabilecek besinler yukarıdaki resimde açıklanmıştır. 

Prefrontal korteks (PFC), psikologlar tarafından insanda kişiliği oluşturan ve kim olduğumuzu açıklayan bölge olduğu ve beynin her iki lobundan gelen bilgileri birleştirdiği alan olarak açıklanıyor.  

ARKEOTEKNO

[1] https://www.ncbi.nlm.nih.gov/pmc/articles/PMC3789138/