SARIKAMIŞ HAREKÂTI SONRASI
S. Vedat Karaarslan Arkeolog- Elektronik Mühendisi (MSc.)
Osmanlı III. Ordusu’nun 10. Kolordusu komutanının savaş planı dışına çıkması, 9. Kolordu Komutanının Sarıkamış’a taarruz için hep erteleme isteği 11. Kolordunun ise umursamaz tavrı, soğuk hava ve kar ile birleşince lojistik destek de alamayan Osmanlı III. Ordusu için sonuç tam bir yenilgi ile sonuçlanmıştı.
III. Ordu Komutanlığını Hafız Hakkı Paşa’ya bırakarak cepheden ayrılan Başkomutan Vekili, İstanbul’a vardıktan sonra bir telgraf alır. Telgrafta Hafız Hakkı Paşa, Ordunun Erzurum ‘a çekilmesi gerektiğini ancak yeterli destek gelmez ise Erzurum’un da elden çıkabileceğine yönelik bir bilgi vererek acilen takviye yapılmasını istemektedir.
Hafız Hakkı, II. Ordu Komutanı sıfatı ile Erzurum, Van, Bitlis, Elazız, Diyarbekir, Halep, Sivas, Musul, Ankara, Konya ve Trabzon vilayetlerine bir emir göndererek bütün Osmanlı Devleti çalışanlarının (memurların) askeriyeden verilecek emirlere riayet etmeleri, etmeyenlerin ise Divan-ı Harbe verileceklerini bildirir.
Süleyman Nazif Bağdat valisidir, emir ona da gider. Ancak Süleyman Nazif, Hafız Hakkı’ya karşı cevabi telgrafında kendi vilayetine böyle bir emir verilemeyeceğini ve emri iptal etmesini ister.
HAFIZ HAKKI PAŞA ERZURUM'DA ASKERİN ATIŞ TALİMİNDE
Bu durum Başkumandan ve Harbiye Nazırı Enver Paşa tarafından Dâhiliye Nazırı Talat Bey’e bir telgraf ile bildirilir. Talat Bey, durumu Hafız Paşa’ya bir telgraf ile bildirerek Hafız Hakkı’nın gerek Enver Paşa’ya gerekse Süleyman Nazif’e bir telgraf ile Bağdat’a sehven (yanlışlıkla) gönderilen bu telgraf için bir tarziye (özür dileme) telgrafı göndermesini ister.
Hafız Hakkı, telgrafı Enver Paşa’ya göndereceğini ancak Süleyman Nazif’ i ‘ahlaksız herif’ olarak niteleyerek ona cevap yazmayacağını 1 Şubat 1915 tarihinde bildirir. [2]
Hafız Hakkı, Enver Paşa’nın aynı yıl ikinci olduğu Harp Okulunu birincilikle bitirmişti. Enver Paşa gibi her ikisi de Osmanlı Sarayının damatlarıydı. Balkan Savaşlarına katıldıktan sonra Bozgun ve Şanlı Asker adında iki kitap yazmıştı.
Osmanlı takvimine göre 3 Kanunsani 1915, 16 Ocak 1915 tarihine tekabül ediyordu. Sarıkamış Harekatının sonuna doğru 4 Kanunsani, 5 Kanunsani, 6 Kanunsani, 7 Kanunsani, 8 Kanunsani, 9 Kanunsani III. Ordu’nun yorgun birlikleri Ruslar ile lokal çatışmalar yapıyorlardı. .
21 Ocak 1915 hastaların çoğu soğuktan, sefaletin bir kısmı da açlıktan bu kadar insana 6 koyun, 30 kıyye pirinç veriliyor. Adam başı 8 dirhem et (1 dirhem 3.148 gram), 30 kıyye pirinç (1 kıyye 1300 gram, okka).[1] Binbaşıyı fena tekdir ettim ve hesabına bolca verilmesini emrettim. 100 nefere bir koyun hesabıyla 30 koyun kesilmesi emrini verdim. Asker pek pis. Olduğu yeri silmiyor. Bugün hastaları gezerken kaç defa istifra edecektim.
10 Kanunsani yani 23 Ocak 1915 tarihinde Hafız Hakkı’nın günlüğünden notlar ‘Hava güzel, ben hastayım. Derece-i Hararetim 37.5 derece. Her tarafım ağrıyor. Vaziyet yine sakin. Keşif gevşek. 150 hastanın 45 i sağlam. Köprüköy fena.'
Sarıkamış’ta Osmanlı askeri, soğuğa, birlikleri arasındaki koordinasyonsuzluğa, harekat planına uymamaya ve emirleri yerine getirmemeye, kış koşullarında lojistik destek olmaksızın taarruz yapma gafletine ve bitlerin oluşturduğu ‘tifüs’ hastalığına yenilmişti.
Cephedeki III. Ordu’yu toparlamaya çalışan ve yapılan harekât planı dışında hareket eden 10. Kolordu’nun eski Komutanı III. Ordu komutanı Hafız Hakkı Paşa’da hastalar ile yakın ilişki kurmasından dolayı tifüs hastalığına yakalanmıştı.
Ordunun Sıhhiye Reisi Tevfik Bey (Sağlam), 40 bin askerin salgın hastalıktan öldüğünü askerin kendi arasında ‘bizi bitler yendi, Ruslar değil’ dediğini ve Hafız Hakkı Paşa’da bu salgına yakalanarak 12 Şubat 1915 tarihinde Erzurum’da ölmüştü. Na’şı Erzurum Karskapı Şehitliğindedir.
ARKEOTEKNO
[1] Burada bir yanlış yazım olabilir. Çünkü adam başı 30 Kıyye yaklaşık 39 Kg ediyor.
[2] Murat Bardakçı, Hafız Hakkı’nın Günlüğü, Türkiye İş Bankası
Sayfa Yorumları (0)
Yorum Bırakın