İSKİTLERDE KURGAN KÜLTÜRÜ VE CHERTOMLYK VAZOSU

Wilhelm Barthold, Kurgan kelimesinin Kıpçak Türkçesinden Rusça'ya ve daha sonra diğer dillere geçtiğini söyler. Kurgan, korumak, kurmak, ya da  'kor' kökünün anlamı olan 'yitik, kayıp' kelimesine dayanır. Anadolu'da özellikle Doğu Karadeniz Bölgesi'nde lanet okumak için 'gorbagor' kelimesi hala da çok kullanılan 'yok olma' bedduasına dayanan bir kelimedir. Kızan insan diğerine lanet okumak isterse 'gorbagor olasın' derdi. Gor kelimesi esas olarak 'kor' yani ateş kelimesi ile de özdeşlenen 'cehennem' in kastedildiği bir kelime olması muhtemeldir. Gorbagor kelimesindeki evrilmiş 'kor' kelimesinin 'köz' kelimesinden evrildiği de bilinir. Kurganın arkeolojideki tanımı ise bir mezar üzerine yığılan toprak anlamına gelir. Kurganlar daha çok Orta Asya topluluklarının geleneklerine dayalı olarak mezarlarının koruma altına almaları gayesi ile yapılmıştır.

Bundan dolayı Pers kralı Dareios, İskitleri sürekli batı yönüne doğru kovalarken, bu kovalama sırasında Persler kaçış alanlarında bulunan Sauromat gibi ulusların alanlarına yönlendirilerek İskitler tarafından yanıltılıyorlardı. Bu duruma öfkelenen Dareois, Skyth Kralı İdanthyrsos' a bir mektup yazarak neden kaçtığını kendisini güçlü görüyorsa savaşmasını gerektiğini bildirdi. Bunun üzerine İdanthyrsos,

'bizim ne kentimiz , ne de dikili bir ağacımız var ki yıkılsın veya ortadan kaybolması için kaygı duyalım, ancak bizim mezarlarımız var, onlara bir saldırın da görün bakalım, savaş nasıl oluyormuş'

diye cevabi bir mektup gönderdi. Buradan anladığımız İskitlerin mezarlarını koruma altına almaları için gerekçeleri onlara çok önem vererek mezarlarını korumaya yönelik olarak Kurgan kültürünü geliştirmeleri olmuştur.

     

Yukarıdaki haritada m.ö. 4 yüzyılda Kırım'da yer alan Kraliyet Kurganları görülmektedir. Bu kurganlardan en önemlilerinden bir tanesi de 'Chertomlyk Kurganı' dır. Diğer önemli kurganlardan iki tanesi kuruduğu (Z.Velidi Togan böyle bir durum olmadığını iddia eder) için batıya göç eden Türklerin yerleşik alanı olan Issık Gölü yanındaki Kazakistan'daki Esik Kurganı ve Pazırık Yaylası Kurganları olarak bilinir.     

Mezarları hemen bütün İskit araştırmacılarının da kabul ettiği gibi bozkır topluluğu olarak bilinen İskitler’ in en büyük özelliğinin at binciliğinde çok hünerli olmalarıdır. At ile insanların bu birlikteliği aynı zamanda atın da bir besin kaynağı olarak kullanılmasına yol açan at sütü olarak bilinen ‘kımız’ içme geleneğidir.

İçilen kımızların saklandığı ve yaklaşık 70 cm boyundaki Chertomlyk Kurganından bulunan vazo, arkeolojik olarak M.Ö. 4.yüzyıla tarihlenir ve Chertomlyk, Dnipropetrovsk Oblast, Ukrayna’da bulunmuştur. 

 


Gümüş vazo üzerindeki tasvirlerde atların nasıl süslendiği ve koşum takımlarındaki incelik göze çarpar ve at ile insan tasvirleri çok önemlidir. Bu tasvirlerde temel olan atların eğitilmesi üzerine yapılan kurgulardır.

J.M.De Groot'a göre m.ö. 8. yüzyılda Çinliler tarafından kuraklık nedeniyle batıya doğru sürüldüğü düşünülen İskitler, Karadeniz'in kuzeyini batıya doğru kurganlarla ördükleri yukarıdaki haritada görülebilmektedir.

Arkeoloji, bu kurganlardan çıkan ve çıkarılacak İskit eserlerinin yorumlanmasını beklemektedir. 

 

ARKEOTEKNO 

KAYNAKLAR

1. A.N. SHCHEGLOV, A Fourth Century B.C. Royal Kurgan in the Crimea, Senior Research Assistant, Leningrad Division of the Institute Archaeology SSSR Academy and Sciences, et al (The Metropolitan Museums of Art, 1991, Journal 26)  

2. İ. Zeki Eyuboğlu, Türk Dilinin Etimoloji Sözlüğü, Sosyal Yayınları.