ROMA İMPARATORU CLAUDIUS’UN KAFA AĞRILARI, KEFAL VE TORPİDO BALIĞI

Türkçede adı elektrikli vatoz ya da uyuşturan balığı olan ve Latince adı torpedo marmorata olan torpido balığı, kuyruğundaki elektriği avına zerk ederek avlanır. Torpido balığı İngilizcede ‘marbled electric ray’ olarak adlandırılır. Balığın biyolojik yapısı bir akümülatörün içindeki levhalar gibi prizma şeklinde sıralanan bir nevi elektrik organları olarak dizili değişik kas dokularının gerilip kasılmasıyla 170-220 volt arasındaki elektriği avına boşaltması yoluyla avını sersemletir ve öldürür. Latincede ‘torpere’ ‘uyuşturmak, sersemletmek’ anlamına gelir.

Bir diğer balık kefal balığının ‘Kefalos’ adı ise Yunan dilinde ‘kafa’ kelimesi anlamına gelir. Bunun nedeni balığın denizde kafasını suyun üzerine çıkararak dik bir şekilde yüzmesi nedeniyledir. Aynı zamanda bir de dip balığı olmasına rağmen kefal balığı Temmuz-Ağustos aylarında suyun sıcak olması dolayısıyla dip balığı olmasına rağmen su yüzeyine çıkar, zaten bundan dolayı kafası suyun üzerinde göründüğü için balığa kefal adı verilmiştir. Bu durumda balık bazı durumlarda kafası hedef alınarak avlanır. Kışın yenilen kefallerinin tadında olmaması erkek kefallerin sazan balık yumurtaları ile döllenmesi sonucu ortaya çıkan ve gizlerinin sazan balıklarına benzemesi olarak oluşan iri balık cinsleri nedeniyledir. Bundan dolayı kefal balığının tam yağlandığı ay olan Ocak ayında tüketilmesi tavsiye edilir. Bu türlerden en meşhuru Van Gölü'nün incisi İnci Kefali olarak bilinir. Diğer türleri ise Has kefal, sarıkulak kefal, altınbaş kefal, mavri kefal, topan kefal, Rus kefali olmak üzere sınıflandırılır. Bu nedenle kış aylarında yağ oranı en yüksek olan kefal tüketimi sağlıklı ve faydalıdır

Tatlı ve tuzlu sularda yaşayan kefal bir kıyı balığıdır, yağsızdır bundan dolayı açıklarda beyazımsı etleri için tutulanlar hariç kıyılara yakın yüzdüğü için pek fazla rağbet edilmez. Ancak kefal balığının dip balığı olması içinde olabilecek yüksek civa, kurşun ve kadmiyum elementlerinin toksisiteleri nedeniyle insan sağlığına olası etkileri denizin 100 metre derinliğinden aşağısında yaşayan mezgit, kalkan, lüfer, levrek, çipura, barbun gibi dip balıklarının tüketilme zamanının ve yeme miktarının iyi seçilmesinin insan beynine verebileceği zararların en aza indirilmesini sağlar.

  

Düşüncenin oluştuğu insan beyni bilindiği üzere kafanın içinde olur. Balıkların da beyni vardır. Bir beyin ölçme değeri olan kefal balığına da adını veren ‘cephal’ endeksi yani ‘kefal’ değeri aynı zamanda insan beyninin ne kadar çalıştığının bir ölçeği olarak ‘cephalization index’ değeri ile balığın adı ile eşsesli (sesteş) bir bağlantısı bulunur. Bir diğer adı Fosfatidiletanolamin olan kefalin terimi ile ise beyin ve omurilikte bulunan fosforin madde oranı anlaşılır. [1]

Beynin ne kadar çalıştığının bir ölçeği olan insan beyninin ne kadar büyük olduğu değil önemli olanın beynin büyüklüğünün vücut ağırlığına oranıdır. Demek ki beynin ağırlığının vücut ağırlığı ile bir ilişkisi vardır. Bu ilişki Damask ve Swenberg tarafından  Log E = Log k +(2/3) log (P)   eşitliği ile verilmiştir. Burada (E) beynin ağırlığı, (P) ise vücut ağırlığıdır.  (k) değeri ise beynin gelişme derecesi (cephalization index) olarak bilinir ve bir beynin aynı vücut ağırlığındaki en düşük hayvanın gereksinimlerine göre, ne kadar gelişmiş olduğunu gösterir.

Bunu bir örnek olarak somutlaştırırsak 1350 gram bir beyin ağırlığı olan homo sapiens insanının 70.000 gram (70 Kilo) geldiğini düşünürsek (k) değeri yukarıdaki formülden 6.3 çıkar. 

Demek ki gerek kefal balığına gerekse insan beyninin ölçüm katsayısı olan ‘cephalization index’ değerine adını veren ‘kefal’ İngilizcedeki adı olan ‘grey mullet’ kelimesinin etimolojisi olan balığın aptallığı nereden geliyorsa ‘aptal’ anlamına gelen ‘mull’ kelimesinden üretilme barbun ve keçi balığının da dahil olduğu bir balık grubu olmasına rağmen aynı zamanda da ‘ne kadar kafalı’ dediğimiz insanın akıllı olması ile ilgili bir husus olması bir dip balığı olması hasebiyle kefal balığı etinde oluşabilecek toksitite nedeniyle pek fazla rağbet görmez ve aşırı yenilmesi durumunda insan beynine zararlarından bahsedilebilir. Hâlbuki kelimenin kökeni ‘μύλλος' (mullos) olarak bilinen Yunanca koyu, siyah anlamına gelen ‘mellas’ kelimesine dayanır. Kefal kelimesinin anlamı aynı zamanda argo İngilizcede bir hevesi ya da bir akımı akılsızca takip eden kişi anlamına da gelir. Balığın siyahlığı üzerindeki siyah çizgilerin belirgin olmasından aptallığı ise dip balığı olmasına rağmen diplerde yüzmesi gereken balığın kıyılara yakın yüzmesi ve kafasını suyun üzerine çıkararak yüzerek kendi yerini denizde ya da akarsularda belirgin hale getirerek avlanması nedeniyledir. Kefal kafalı anlamı ise genellikle görünüm olarak saçlarını kafalarının ön kısımlarında kesip arka kısımlarını uzatanlar olarak da bilinirler.    

M.S. 41 yılında Roma İmparatoru Claudius’un imparatorluk süresinin başladığı yıl nükseden şiddetli migren ağrılarını doktoru Scribonius Largus, canlı siyah torpido balıklarını imparatorun kafasına dayayarak ve tutarak gidermeye çalışırdı. Claudius’un dizleri zayıf ve başı sürekli titrerdi. Çocuk felci, taurette  hastalığı ya da serebral inme hastalığından muzdarip olduğu günümüz araştırmalarına bağlı olarak ileriye sürülür. İmparator Claudius’un kolaylıkla kafası karışır ve hemen öfkelenir ancak daha sonra çevresinden özür dileyen bir kişiliği vardı. Bu nedenlerle Caludius Roma İmparatorları arasında paranoyak, duygusuz, etrafına çabuk inanan ve silik bir kişilik olarak bilinirdi.

Torpido balığına benzer bir cihaz ile günümüzde görme ile ilgili alan olan beynin arka bölümünün (oksipital) uyarılması için ve kalçaya konulan yukarıdaki resimdeki gibi bir cihaz da sinir uyarıcı olarak sağlık alanında kullanılmaktadır. Beynin oksipital sinir stimülasyonu veya ONS olarak bilinen uyarıcı etkisi de migren ağrılarına neden olan bir tür yüz ağrısı hastalığı olan trigeminal [2] sistemdeki aktivitenin engellenerek migren ağrısının ortadan kaldırıldığına dair bir hastanın iyileştiği de kayıtlara geçmiştir. [3]  

Mısır ve Yunanlar zamanından beri bilinen torpido balığı yöntemi günümüz nörologların uyguladıkları beyine dışarıdan verilen manyetik uyarım ile yapılan tedaviler ile kıyaslanabilir. Bir nöronun içinde bulunan Potasyum ve dışındaki Sodyum elementleri arasındaki nöronların dinlenme potansiyeli olan (yani düşünmeme durumu) -70 milivolt değerinin bazı durumlarda herhangi bir aktivasyon sırasında örneğin -90 mv değerine inerek burada takılı kalması bu tip TMS (transkraniyal manyetik stimülasyon) adlı cihazlar kullanılarak kafaya dışarıdan verilen manyetik etkiler ile tekrar dinlenme potansiyeli olan -70 milivolt civarına getirilme yöntemi antik çağlarda torpido balığının günümüz nörologlarının uyguladıkları yöntemler ile aynı sonuçları verir.

Demek ki Largus, imparator Claudius’un kafasına torpido balığını dayayarak günümüz nörologlarının yaptığı TMS etkisi gibi beyin nöronlarının dinlenme potansiyeline getirerek Claiduis’un migren ağrılarını geçirebiliyordu.  

O halde beyin ölçme tekniği olan ‘cephalization’ değerine adını veren kefal balığının insan beyninde  sesteş özelliği olarak Damask ve Swenberg’in önerdiği formül içinde önemli bir değer arz etmesine rağmen torpido balığının insan beyni için daha yararlı olması gayet şaşırtıcı bir durum olarak ortaya çıkması yararlılık açısından kafa anlamına gelen ‘kefal’ değil ‘torpido ya da vatoz’ balığının daha önemli olduğu ortaya çıkar.

Peki, beyin nöronlarının içeriğinde bulunan potasyum elementi zengini olan kefal balığının formüle verdiği katsayının önemi açısı hariç hiç mi önemi yok derseniz? Bunun da cevabı kefal balığının etindeki mineral ve vitaminlerin anlaşılması ile bulunabilir.

Mart aylarında bu balığın en lezzetlilerinin tutulduğu, insan kemiği ve iskelet yapısını güçlendirdiği ve daha çok da beyin için gerekli olan vitamin ve mineraller açısından bol oluşu bu balığın yenilmesini cazip hale getirir. 

Bir de Muğla dalyanında ve Adana Karataş açıklarındaki kefal balıklarından elde edilen ve beyin üzerindeki geliştirici ve zihin açıcı etkisi bilinen içeriğinde bol miktarda b12 vitamini bulunan fıska adlı aslında havyar olarak bilinen kefal yumurtalarının kurutulmuş ürünleri var. Fıska uluslararası camiada bottarga, butarka ve gelbalder olarak da bilinir.

Demek ki bir yandan vatoz ya da uyuşturan balığı diğer yandan kefal balığı insan beyninin gelişimi açısından birincisi elektrik uyarım yöntemi ile diğeri ise vitamin ve minerallerinin bolluğu nedeniyle önemli elektriksel ve besin kaynakları olarak tüketilmesi gereken balık sınıfları içinde önemi vardır.  

ARKEOTEKNO   

[1] https://nedir.ileilgili.org/fosfatidiletanolamin

[2] https://www.acibadem.com.tr/ilgi-alani/trigeminal-nevralji/

[3] https://www.nytimes.com/2006/11/07/health/07migr.html

[4] https://sufak.sinop.edu.tr/karadenizdeki-7-onemli-balik-turu-kanserojen-madde-bakimindan-guveli-bulundu-2/