YENİ ZİGANA TÜNELİ VE GÜMÜŞHANE EKONOMİSİ

Doğu Karadeniz Bölgesinde kıyı kentlerinin Anadolu’nun içlerine doğru çetin coğrafyasının karayolu ile bağlantısı Clavijo (1404), W.J.Hamilton (1842), T.Deyrolle (1869) gibi birçok yabancı gezginin bölgeye yaptığı gezilerde konu olmuştu.

Bu gezi anılarından en ünlüsü 1402 yılında Yıldırım Bayezıd ile yapılan Ankara Savaşı’ndan sonra Timur’un ordusunu Isfahan’a geriye çektiği 1404 yılında Avrupa’ya saldırmasının önlenmesi için Kastilya Büyükelçisi Clavijo’nun Trabzon’a gemi ile gelerek Timur'a hediyeler götürmek için Isfahan’a gitmek üzere Gümüşhane yönüne doğru Zigana Dağı’ndan geçerken at ve katır başlarının dahi sığmadığı kayaların arasından nasıl geçtiğine dair anılar çok önemli yer tutar. Clavijo'nun Kelkit ilçesinin Alansa (Gümüşgöze) köyüne ulaşarak buradan Isfahan'a yönelip Timur'a hediyeleri götürmesine yönelik anıları, Gümüşhane bölgesinin tarihi coğrafyasının anlaşılması açısından önemli bir seyahat olarak görülür. 

Ksenophon, Anabasis adlı eserinde m.ö. 401/400 tarihinde Kunaksa Savaşı’ndan dönmekte olan On bin askerin Doğu Karadeniz’in (ağaçların maden ocaklarında yakılarak tüketilmesinden önce) orman ağaçları ile kaplı Doğu Karadeniz dağlarını aşarak Karadeniz’e hangi zorluklarla ulaştığı bölgede oturan halklar ile yaptığı mücadeleleri anlatır. Her ne kadar Anabasis adlı eserde Doğu Karadeniz limanlarında bekleyen gemilerine ulaşmak için yürümekte olan askerlerin zorlukla aştıkları geçidin Doğu Karadeniz bölgesinde olduğu kesin olmakla birlikte yüksek dağ silsilesi içindeki bu yerin neresi olduğu arkeoloji camiası içinde halen tartışılıyor olsa da Gümüşhane’nin hemen kuzey yönünde bulunan Zigana Dağı, tarihin her döneminde İpek Yolu üzerinde bulunması itibarıyla da aşılmaz coğrafyası ve güzel manzaralar yönüyle ününü korumuştur.

Fransız ressam ve seramikçi T. Deyroll ise, Trabzon’dan 9 Haziran 1869 tarihinde hareket ederek önceden Karaçukur’a gittiği yoldan Ardasa’ya (Torul) gi­derken Gümüşhane şosesinin yapılmakta olduğunu ve Zigana Dağı’nı geçerken civar köylerden toplanan öküzlerle çekilmekte olan büyük bir tunç topun Gümüşhane’ye doğru yol almakta olduğunu gördüğünü anılarında yazmıştı.

Bir Türkmen oymağı olan Kaçar hanedanının 1925 yılında devrilmesinden sonra iktidara gelen İran Devlet Başkanı Şah Rıza Pehlevi’nin 1934 yılında (Mayıs-Haziran) ayında geldiği Gümüşhane’de ağırlandıktan sonra otomobil ile geçerken yoğun bir yağmur olmasına rağmen dağın zirvesinde birçok kez aracı durdurarak Gümüşhane'nin efsane valisi İbrahim Ethem Aykut Bey’den bilgi aldığı, dağdan fotoğraf çekilmesini istediği, zirvede çiçek topladığı çiçekleri demet olarak destelediği, Zigana Dağı’nın zorlu coğrafyasını tekrar görmek isteği ile  Gümüşhane’de bir gece kaldığı Şah Rıza Pehlevi’nin çok sevdiği yer yatağında nasıl gecelediği anlatılan tarihi anekdotlar olarak hafızalarda hâlâ yer alır.

Zigana Dağı üzerinde yapılan birinci tünelin yapılmasına da vesile olduğuna kanaat getirilen Şah Rıza Pehlevi’nin bu seyahati sonucunda yüzyıllardır develer ile daha sonra ise resmi devlet otobüsleri ile ve özel sektöre ait araçlarla yolcu ve yük taşınan Zigana Dağı üzerinden 1980 li yıllarda inşaatı çok uzun süren birinci tünelin bir kısım mali külfetini de Trabzon Limanı üzerinden Gümüşhane üzerinden ithalat kolaylığı sağlayacak olması nedeniyle İran Devleti’nin karşıladığı hep söylenirdi.

 

             

Birinci tünel bittikten sonra Türkiye Cumhuriyeti Başbakanı Turgut Özal’ın ise 1825 rakımlı Gümüşhane tarafındaki tüneli 1989 yılında hizmete açarken ‘dağı göbeğinden değil, boğazından deldik’ dediği söylemi ise bir şehir efsanesi olarak anlatılırdı. Tünel Açma Makinelerinin (TBM, Tunnel Boring Machine) daha sonraki yıllardaki teknolojik gelişmelerle ise dağın daha fazla zeminine yakın tünellerin açılması sonucunu ortaya çıkarmıştı.

Nitekim halen inşaatı sürmekte olan ve önümüzdeki aylarda açılması planlanan Zigana Tüneli de böyle bir teknolojik gelişmenin ürünü olarak ortaya çıkmaktadır.

Yeni Zigana Tüneli’nin açıldığında Gümüşhane’ye en yakın illerden Trabzon'a 40 dakika ve yapımı yıllardır planlanan ancak hiçbir kazma vurulmayan Torul-Tirebolu yolunun gidiş ve geliş yönünde inşa edilmesi ile birlikte Torul-Tirebolu arasında ulaşım süresinin ise otomobil ile 55 dakika olması planlanmıştır.

Grafikten de anlaşılacağı üzere 2010 metre zirveye sahip Zigana Dağı’nda birinci tünel ile 1825 metreye indirilen geçiş önümüzdeki aylarda açılması planlanan ikinci tünel ile 1212 metreye kadar inecek. Avrupa'nın en uzun birinci tüneli olacak Zigana Tüneli’nin açılmasından sonra Trabzon’a en yakın ulaşım süresine sahip il sahil kentleri Rize ve Giresun değil Gümüşhane olacaktır. Diğer bir deyişle Rize ilinden Trabzon’a 1 saat 6 dakikada, Giresun iline ise 1 saat 42 dakikada ulaşılırken Gümüşhane’den Trabzon’a sadece 40 dakikada ulaşılabilecektir.   

Bu bağlamda Zigana Tüneli’nin önümüzdeki aylarda açılması ile birlikte Doğu Karadeniz Bölgesinde bir merkez il (hub) olarak coğrafi bir konuma sahip olan Gümüşhane’nin Merkez ilçe, Torul, Köse, Kelkit, Kürtün ve Şiran ilçelerine komşu Trabzon Merkez ilçe başta olmak üzere doğudan başlayarak Köprübaşı, Sürmene, Araklı, Arsin, Yomra, Maçka, Tonya, Şalpazarı ile Erzincan Merkez ilçe, Refahiye, Çayırlı, Giresun ili Çamoluk, Alucra, Doğankent ilçeleri ve Bayburt ili Merkez İlçe, Demirözü, Aydıntepe ilçeleri ile daha fazla ekonomik ve ticari bağlantı içine girmesi beklenmelidir.   

Demek ki atalarımızın önceleri kağnılarla, at arabaları ile sonra dört çekerli ciplerle, kamyonlarla 1150 rakımlı Gümüşhane’den başlayarak zirvesine ulaşmak için burunlu kamyon ve otobüsler ile 2010 metre tırmanıldığı Zigana’nın Karayolları Genel Müdürlüğü 10.Bölge Müdürlüğü 101.Şube Şefliği'ne ait efsane kar küremek için hazır bekleyen kırmızı renkli greyder ve damperli kamyonlarının bulunduğu zirvesi önce birinci tünel ile 675 metre tırmanma seviyesine halen yapılmakta olan yeni tünele ulaşmak için ise Zigana’ya tırmanma mesafesi 62 metreye kadar inmiş olacaktır. Zirvenin aşılması ile 1989 yılına kadar kadar tünel olmadan geçiş yapan karayolu araçlarının  Trabzon tarafındaki yoğun sis ile tabelasının bulunduğu il sınırının başlangıcında kış aylarında kullandıkları lastiklerininin zincir sökme alanları, artık mazideki hatıralar olarak kalmıştır. Eski yol olarak tabir edilen Zigana Dağı zirvesine kadar giden asfalt ancak zamanla aşınmış yolun ise gerekli güvenlikli yol önlemleri alınarak tarihi Çığ Tüneli ile birlikte bir kültür yolu olarak teleferik, hafif raylı sistemler ile Zigana Kayak Merkezi, Limni Gölü, Karaca Mağarası, Santa (Dumanlı Köyü), Kromni hattının daha çok ziyaretçinin kolaylıkla gelebileceği turizme kazandırılacak çalışmalar yapılması gereği bulunmaktadır. 

Tarihsel olarak da Karadeniz kıyı kentleri ve daha önce yazmış olduğum Zeamet-i Kürtün [1] hinterlandı içinde bulunan Gümüşhane’nin böylece bu tarihsel ilişkisi yanında ekonomik olarak da bağlantısının Zigana Tüneli’nin açılmasından sonra yeni yapılmakta olan Salyazı’daki havalimanına olan seyahat süresinin 1 saat 10 dakika olması bu havaalanının Zigana Tüneli’nin açılmasından sonra işletilme koşullarının çevre hava limanları da göz önüne alınarak planlanması gereğini ortaya koymaktadır.   

Gümüşhane için ulaşım yolları için bağlantısının Zigana Tüneli’nin bitmesi ile birlikte 11. yüzyıldan bu yana Karadeniz’de Komnenos tekfurlarının Türkmenler ile çatıştığı, 1461 yılında Trabzon’un Fatih Sultan Mehmet tarafından alınmasına da vesile olan ve Birinci Dünya Savaşı’nda da önemli bir savunma cephesi olarak işgale karşı son bir kale olan Harşit Çayı boyunca uzanan içinde birçok gözetleme kulesi, kaleler ve yaylalar bulunan ünlü Harşit Vadisi içinden Torul-Tirebolu karayolu hattının inşaa edilerek kuş uçuşu 65 Km olan bu karayolu seyahat süresinin 55 dakikadan daha aşağılara indirilmesi ve 100 yıllık bir serüven olarak Osmanlı Meclis-i Mebusan'da görüşülmeye başlanan Trabzon-Gümüşhane-Erzincan demiryolunun yapılması ile Anadolu’nun içlerine kadar uzanacak bir ekonomik koridor oluşturulması hedeflenmelidir.

TÜİK tarafından yayınlanan verilere göre yukarıdaki harita ve grafiklerde görülen Gümüşhane ili, Ardahan, Sinop, Rize, Ordu, Çanakkale, Yozgat ve Bayburt illeri ile birlikte 2021 yılı itibarıyla GSYH yönüyle eksi (-) büyüme hızına sahip olmuştur. Aynı TÜİK raporuna [2] göre GSYH dan en yüksek payı %30.8 ile İstanbul’un aldığı, Gümüşhane’nin ise %0.19 değerinde bir Gayri Safi Yurt İçi Hasıla’ya (GSYH-2021) sahip olduğu ve  eksi (-) değerde büyüme hızının (%-7) olduğu anlaşılmaktadır.

Gümüşhane ili, yapılacak planlamalar ile Doğu Karadeniz ve Anadolu’nun içlerine kadar uzanacak karayolu koridoru içinde Zigana Tüneli’nin açılması ile birlikte Türkiye’deki illerin ortalama büyüme hızı %11,4 olan değere yakın bir değeri hedefleyerek ekonomik gelişmesini sağlayarak yerini şimdiden belirlemelidir. Torul (Köstere) giriş Maçka (Başar) çıkışlı yeni Zigana Tüneli'nin araçların karbon yayılımının en aza ineceği hesaplamaları ile Gümüşhane ekonomisine yapacağı yatırım katkısının, iş hacminin artması ve ekonomisine yapacağı katkılar planlanarak Gümüşhane için bir strateji oluşturulması gereği bulunmaktadır.  

ARKEOTEKNO

[1] https://www.arkeotekno.com/pg_598_gumushane-zeamet-i-kurtun-emiri-sinan-bey-ve-kitabesi

[2] https://data.tuik.gov.tr/Bulten/Index?p=Il-Bazinda-Gayrisafi-Yurt-Ici-Hasila-2021-45619

[3] https://www.yenisafak.com/gundem/2023te-hizmette-yeni-zigana-tunelinin-yapimi-tamamlaniyor-3859198

[4] https://www.ntv.com.tr/galeri/turkiye/avrupanin-en-uzunu-olacak-zigana-tunelinin-yuzde-74u-tamamlandi,YfwJrP-7V0SVdzV-Bsx5Lg/T54jqtORik2t5kGOsyW1fw (sayfa foto)