DOĞU KARADENİZ TURLARI VE ANTİK KENT GÜMÜŞHANE

S. Vedat Karaarslan  Arkeolog- Y. Mühendis

Zaman zaman Doğu Karadeniz Bölgesine turistik amaçlı tur düzenleyen operatörleri ararım, Doğu Karadeniz turlarınıza neden Gümüşhane dahil değil diye... Cevap;  orası başka bir 'segment' e giriyor...

Ben de sizin Doğu Karadeniz turu olarak dediğiniz seyahatin Türkiye'nin en güzel şehirlerinin de bulunduğu sadece kıyı şeridi boyunca giderek gerisin geriye dönmek mi olduğunu sormak isterim diye cevap veririm.

Hatta bir tanesine kıyıdan Gümüşhane'ye ulaşma süresinin dağları delen tünellere boğulan yollarının coğrafyasına rağmen 3 saat olduğuna dair yanlış bir bilgiye sahip olduğunu öğrenmem üzerine, 1970 li yılların aşılmaz Zigana Dağı' nın 3.5 saatlik yol çilesinin günümüzden 50 sene geride kaldığını izah etmek zorunda kalmıştım.

Gerçekten de Gümüşhane'den hatırladığım Kamil Bey yönetiminde Magirus Deutz marka sahibi şimdilerde olmayan kısa midibüs üstü bir otobüs modeli ile sabah saat 07.00 de Gümüşhane'den hareket ederdi ve Zigana Dağı üzerinden en yakın Karadeniz kıyı kentine 3.5 saat süren bir seyahat sonunda saat 10.30 da varabilirdi. .  

MEVCUT ZİGANA TÜNELİ VE İNŞASI SÜRMEKTE OLAN ZİGANA TÜNELİ PLANI 

Bu seyahat süresini çok aza indiren ve kısaltan ilk teşebbüs, gemilerin yüklerini boşaltmak üzere neredeyse 1 ay bekleme yaptığı o zamanların yoğun trafiğine sahip Trabzon Limanı'nı İran'ın adeta bir limanı haline getiren İran'ın ithal ürünlerinin taşınacağı yol güzergahı üzerinde Zigana Dağı'na bir kısım finansmanı İran'ın karşıladığını hatırladığım halen kullanılmakta olan mevcut tünelin inşa edilmesi olmuştu. Bu tünel ile birlikte servise verilecek inşası halen devam etmekte olan yeni tünelin güzergahı ise yukarıdaki haritada görülmektedir. 

Bu tünel kararının bölgeye ulaşması planlanan demiryolu önerileri ile birlikte Zeki Mesut'un Hakimiye-i Milliye'de İran Şahı Pehlevi'nin Gürbulak sınır kapısında karşılama görevini üstlenen Mareşal Fevzi Çakmak ile birlikte İran Şahı Pehlevi'nin Türkiye'yi ziyaret ettiği ve Gümüşhane üzerinden Trabzon'a ulaştığı 1934 yılında, Trabzon-Tebriz hattının 'düşünce ve duygu iştiraki' olarak da İran ile Türkiye'nin yakınlaşması olarak ortaya çıkan bugüne kadar ulaşan bir fikrin sonucunda olduğunu anlıyoruz. Fevzi Çakmak'ın bölge ile olan ilişkisi ise Doğu Karadeniz Bölgesi' nin I. Dünya Savaşı sırasında bölgeyi savunması ile başlamıştı. 

Trabzon Limanı'ndan koyun, demir, çelik plakalar...vs yükleyerek İran'da mazotun ucuz olması nedeniyle çift depo ile teçhiz edilmiş Zigana'nın dik yollarını çıkmaya çalışan ön kabin tarafı kesik ya da ileriye doğru uzun burunlu kamyon gürültülerinin kayalıklardaki yankısı, Zigana'ya özgü ormanda çınlayan ağaçların sesleri ile karışarak 'sis'  ile adeta panaromik bir görüntü sunması bugün dahi bu dağdan her geçtiğimde bende hala hoş bir nostaljik duygu oluşturur.    

Şimdilerde de kıyıdan biraz daha ileriye Acara (Gürcistan) sınırına kadar gidip seyahatı Karadeniz'in en uç kıyı şehrinden Doğu Anadolu'ya geçerek buradan uçak ile geriye dönmek midir Doğu Karadeniz turu?

TOMARA ŞELALESİ ŞİRAN/GÜMÜŞHANE 

Duribe fi Canca olarak olarak Evliya Çelebi'nin Doğu Karadeniz'e yaptığı seyahatte Gümüşhane'yi övgüyle bahsettiği, Kastilya Kralı 'nın elçisi Clavijo'nun Trabzon üzerinden Semerkant'a kadar gitmek üzere Zigana Dağı'nı aşarak Torul ve Gümüşhane üzerinden Kelkit'in Alansa Köyü'ne ulaşarak buradaki Timur'un Beyleri tarafından nasıl Semerkant'a yönlendirildiklerine yönelik seyahat, günümüz tur operatörlerine 'segment' lerini  gözden geçirmeleri gerektiğini ortaya koymakta.

DUMANLI KÖYÜ (SANTA) ÇEŞMESİ /YAĞMURDERE/GÜMÜŞHANE 

Ya da 'onbinlerin dönüşü' adlı eserinde Ksenophon'un dönüş yolu güzergahı olarak Yağmurdere üzerinden Karadeniz'e, balıkçıların hiçbir başka tür balığa rastlamazlarsa mutlaka yakaladıkları balıkçı dostu istavrit balığının vücudunun yanındaki çapraz çizgiler nedeniyle 'çapraz' anlamına gelen 'istavrit' olarak adlandırılan hamsi ile birlikte içindeki civa oranı en düşük yüzey balığının adı ile (dip balıklarında civa oranı daha yüksektir.) anlamdaş bir kelime olarak eski adı 'istavri' ya da 'tavri' olan madenci köyü Uğurtaşı Köyü ve Torul üzerinden askerlerin Trabzon'a ulaşmaları da mı Gümüşhane'nin mevcut Doğu Karadeniz turlarına dahil olunmasını gerekli kılmıyor? Günümüzde Uğurtaşı Köyü' ndeki mevcut iki köprü bile görülmeyi hak eden bir görsel ziyafet sağlar.  

UĞURTAŞI KÖPRÜSÜ / UĞURTAŞI KÖYÜ / TORUL/GÜMÜŞHANE 

Romalıların İngiltere'deki Hadrian Duvarı ile sonlanan batı sınırından Araklı ve bir bronz büstünün kaçırılarak hala British Museum'da sergilendiği antik Sadak (Satala) hattı ile çizdikleri doğu sınırının uç noktasında bulunan Maçka-Sümela-Taşköprü hattını kontrol eden coğrafyada bulunan 'sislerin köyü' Dumanlı ya da eski adı ile Santa Köyü'ndeki harabelerin coğrafyasında bulunan Yanbolu Deresi, güneydeki Kelkit ve Harşit Çayı antik çağlardan bu yana Gümüşhane'yi,  Akdeniz'e uzanan ve kavşak yol üzerindeki merkezi Afyonkarahisar ili gibi Doğu Karadeniz Bölgesi'nin merkezine oturtmaktadır. Bu üç nehir ile birlikte Çoruh Nehri, Doğu Karadeniz'in adeta Karadeniz'e diğer ülkelerden ulaşan ve balık zenginliğini sağlayan yaklaşık 10.000 nehir içinde en seçkinleri olarak göze çarpar.  

THE SATALA APHRODITE BRITISH MUSEUM

(BULUNDUĞU YER SADAK KÖYÜ (SATALA) / KELKİT / GÜMÜŞHANE)  

Bu merkez batıya doğru Köse-Kelkit-Şiran-Giresun-Sivas, kuzeye doğru ise Torul üzerinden tereyağı, sütlacı doğal etleri ile ünlü kış aylarında kuzeyi denize bakan tarafı ılıman iklime, Gümüşhane'ye bakan güneyinin ise karlı yolları ile Zigana Geçidi üzerinden Trabzon'a ulaşır. Kış aylarında karlı güney tarafından çıkılan tepeye ulaşabilen araçların tepeden yaklaşık 500 metre sonra aşağıya doğru Trabzon'a kuzey tarafında deniz esintisinden kaynaklanan ılıman iklimden dolayı zincirlerini çıkardıkları yol kenarındaki geniş alanın toprak zemini, kamyon motorlarından sızan yağların siyahlığı ile yıllardır çalışan bir tamir atölyesi örneği gibi hala görülebilir durumdadır.

Avrupa'nın en uzun ladin ve köknar ağaçlarının bulunduğu Örümcek Ormanları, damlataş şekilli en güzel örneklerin görüldüğü Karaca Mağarası ve Kadırga Yaylası'nın uluslararası ünü Gümüşhane'nin en güzel bölgesi olmakla birlikte bu güzergah İpek Yolu olarak bilinen yolun 1071 yılından önce Anadolu'ya giren Türkmen Beyleri'nin Batı'yı Merkezi Asya ülkelerine bağlayan bir yol olarak tarihin her döneminde gündemde olmuştu.

ÖRÜMCEK ORMANLARI KÜRTÜN/GÜMÜŞHANE 

Türkiye'nin batısını doğuya , doğusunu batıya taşımanın külfetini en aşağılara indirerek iç turizm hareketini sağlayarak ekonomik gelişmenin de sağlanabileceğine inanan bir kişi olarak, antik çağlardan da önce Karadeniz'in en uç noktasını merkez edinen DIAUEHİ krallığını (yaklaşık m.ö.1000) vasal olarak kullanarak onların üzerinden Urartuların maden temin ettiği yer olan  'madenciler' anlamında Khaldiya olarak adlandırılan Ordu -Giresun illeri de dahil olmak üzere bu bölgenin makus kaderini sona erdirecek gelişme, yine bir demir endüstrisi olan 'Bakü-Tiflis-Kars' demiryolu hattının Trabzon üzerinden Gümüşhane'ye bağlanması olacaktı ama çok yakında biteceği bilinen Sivas-Ankara YHT (Yüksek Hızlı Tren) demiryolunun Karadeniz'e uzatılması  ile bu bölgede turizm sektörü destekli ekonomik gelişmenin sağlanabileceği anlaşılıyor.

ARKEOTEKNO