KÛTÜL’ AMÂRE: 29 NİSAN 1916

 

Kut Hintçe Kale anlamına gelen Kot kelimesinden evrilmiştir.

Kûtül’amâre, Kanuni Sultan Süleyman’ın 1534 yılındaki Bağdat seferi sonrasında Osmanlı idaresine girmişti. İran Şahı I. Abbas’ın Bağdat’ı tekrar alması ile IV. Murat, 1638 yılında Bağdat’ı tekrar geriye almıştı.

İngilizler Dicle Nehri üzerinde birçok ticari hareketlenmeler olması nedeniyle bölgenin en önemli kenti olan Kûtül’amâre’nin verimli toprakları üzerinde I. Dünya Savaşı sırasında Osmanlı Ordusuna karşı harekatlar düzenlemekteydi.  Bu muharebeler sonucunda Osmanlı Devlet’inde 6. Ordu, 28 Eylül 1915 tarihinde ilk Kûtül’amâre Muharebesi'nin kaybedilmesi üzerine kurulmuştu. Ancak daha önce Çanakkale’yi geçemeyen İngiliz Ordusu’nun General Townshend komutasındaki seçkin birlikleri günümüzde adı Vasıt olan Irak’ın aşağıda görülen haritasında Kûfe ile Basra arasındaki Bağdat’a 80 Km uzaklıkta olan Kut şehrinde beş aydır Osmanlı 6. Ordusu tarafından kuşatma altına alınmıştı. 

 

Osmanlı Devlet’inde 6. Ordu 28 Eylül 1915 tarihinde Kûtül’amâre Muharebesinin kaybedilmesi sonucunda kurulmuştu. Alman Goltz Paşa, Aralık 1915 tarihinde ordunun karargâhı bulunan Bağdat’ta göreve başlamış, ordu Irak ve havalisinin korumak üzere Irak Ordusu adını almıştı. 

VON DER GOLTZ PAŞA 

I. Dünya Savaşı devam ederken 7 Aralık 1915 tarihinde Osmanlı Ordusu ile Kut şehrini kuşatan karargâhı Bağdat’ta bulunan 6. Ordu Komutanı General Müşir Colmar Von Der Goltz Paşa tifüs hastalığı nedeniyle vefat eder. Paşa önce Bağdat’a defnedilir ancak eşinin isteği ve Paşa’nın vasiyeti gereği tabutuna Türk bayrağı sarılı bir şekilde Enver Paşa’nın da katıldığı görkemli bir tören ile II. Abdulhamit’in Alman İmparatorluğu’na hediye ettiği Alman Büyükelçiliği rezidansı olarak kullanılan İstanbul Tarabya’da bulunan bugün halen Alman askeri mezarlığı olarak bilinen Boğaz'a nazır alana taşınarak defnedilir.  

Goltz Paşa’nın yerine Enver Paşa’nın kendisinden bir yaş küçük amcası olan Tuğgeneralliğe yükseltilen Halil Paşa getirilirken 6. Ordu Kurmay Başkanı olan Kâzım (Karabekir Paşa) 18. Kolordu Komutanlığı’na atanır.

Britanya Hint Ordusu’nun en iyi komutanlarından biri olan Townshend aileden gelen askeri bağlantıları nedeniyle hırslı bir komutandı. Önce Amara’yı almış sonra Eylül 1915 tarihinde ise Kut şehrini zapt etmişti.  

Ancak Kut şehrini kuşatma altında tutan Osmanlı Ordusu’nun erzakı biten Britanya Hint Ordusu’nun tüm ikmal yollarını kesmiş ve şehrin etrafında adeta kuş dahi uçurtmuyordu.

Kuşatmayı kırmak için 22 Nisan 1916 tarihinde İngilizler birkaç denemede bulunmuşlarsa da başarısız olmuşlardı. Kut şehrinde kuşatma altındaki İngilizlerin erzak stokları hızla tükeniyordu.

General Townshend, komutanı Nixon’a erzak ve askeri malzeme konusunda sonradan anlaşılacağı üzere yanlış raporlar göndermişti. Bu raporlarda beş aylık bir malzemesi olmasına rağmen bir ay yetecek malzemesi olduğu yazılıydı. Böylece askeri malzeme ve erzak eksiği olduğunu düşünen Kut dışındaki Basra’da bulunan İngiliz birlikleri Kut önlerine kadar acil olarak gelmiş ancak Osmanlı Ordusu tarafından geriye püskürtülmüştü.

İngilizlerin Dicle kıyılarındaki Ora üssünden kalkan bir gemiyi tarihte ilk kez torpido atarak batıran Short 184 tipi 225 beygirlik deniz uçakları da Kut şehrine erzak atılması ve kuşatmanın kaldırılması için kâfi gelmemişti.

Bu uçaklardan bir tanesi daha önce Ağustos 1915 de Çanakkale Savaşları’nda bir torpidomuzu batırmıştı. Ancak daha sonra havalanıp Ben-Me- Cherry gemisine dönmesine rağmen tarihte düşürülen ilk uçak olarak kayıtlara geçmişti.    

Mustafa Kemal Paşa’nın sınıf arkadaşı Halil Paşa tarafından komutanlığı yapılan Osmanlı 6. Ordusu’nun kuşatması hala devam ediyor İngilizler ne dışardan ne Kut içinden ne de hava taarruzları ile yapabilecekleri bir taarruz harekâtı ile kuşatmayı kaldıramıyorlardı.

KUT ŞEHRİNİN DÜŞMESİNDEN SONRA GENERAL TOWNSHEND VE EN SAĞDA OTURAN HALİL PAŞA

Nihayet Kut şehrinin kuşatmasında yapılan küçük muharebe başarısızlıkları ile birlikte yaşanan açlığın da etkisiyle Britanya Hint Ordusu 5 general, 481 subay ve 13.300 er ile birlikte Osmanlı Kuvvetleri'ne teslim olur. Halil Paşa General Townshend’in kılıcını almaz. Britanya Hint Odusunun tamamı teslim alınır. 

                   

 

HÜSEYİN NAZMİ SOLOK

Halil Paşa komutasındaki 6. Ordu’nun subaylarından 3. Alay Komutanı Binbaşı Nazmi (SOLOK), Kut şehrine giren ilk komutandır.  

HALİL PAŞA (KUT)

Halil Paşa, 1934 yılında çıkarılan soyadı kanunu ile Kûtül’amâre Savaşındaki başarısı nedeniyle KUT soyadını alır. Halil Paşa 1957 yılında vefat eder ve Yahya Efendi dergâhındaki mezarlığa defnedilir. Nazmi Solok, 1956 yılında İstanbul’da vefat eder. Hava ikmalinin yapıldığı muharebe olarak tarihe geçen Kut-ül Amare muharebesinde General Towshend, daha sonra Kut kuşatması sırasında pasif kaldığı ve verdiği yanlış raporlar sonucunda yenilgiye ve ordunun silah atmadan teslim olması nedeniyle İngiliz tarihçi James Morris 29 Nisan 1916 tarihindeki Britanya Hint Ordusunun teslimini Britanya tarihinin en aşağılık şartlı teslimi olarak tanımlamıştı.

I. Dünya Harbi içinde ilk acil yardım seferi düzenlenmesine neden olmasının ve asker kaybı nedeniyle yanlış bilgilendirme yapması nedeniyle İngiliz hükümeti  tarafından sert eleştirilere uğramış ve 1924 yılında gözden düşmüş biri olarak ölmüştü.

Kûtül’amâre'de kullanılan uçakların ve uçak gemisinin akibetine gelince: 

TOPÇU YÜZBAŞI MUSTAFA ERTUĞRUL (AKER)

Bu uçaklardan bir tanesi daha önce Ağustos 1915 de Çanakkale Savaşları’nda bir torpidomuzu da batırmıştı ancak daha sonra havalanıp tarihte ilk kez kullanılan uçak gemisi sitilindeki Ben-Me- Cherry gemisine dönmesine rağmen tarihte Türkler tarafından düşürülen ilk uçak olarak kayıtlara geçmişti. Mustafa Kemal Paşa’nın sınıf arkadaşı Halil Paşa tarafından komutanlığı yapılan Osmanlı 6. Ordusu’nun kuşatması Kûtül’amâre'de devam ediyor İngilizler ne dışardan ne Kut içinden ne de hava taarruzları ile yapabilecekleri bir taarruz harekâtı ile kuşatmayı kaldıramıyorlardı. Ben-Me- Cheery gemisinden kalkan uçaklar kuşatma altındaki Kûtül’amâre'de kuşatma altındaki Britanya Ordusu'nda da Kûtül’amâre Muharebelerinde 29 Nisan 1916 tarihine kadar erzak atmıştı. Ben-Me- Cheery uçak gemisi Kûtül’amâre'den ayrıldıktan sonra 11 Ocak 1917 tarihinde Kaş açıklarındaki Meis adasının Türkiye'ye bakan yönüne demirlemişti. Bunu gören Türk topçusu iki saat sonra gemiye ateş etmeye başlamıştı. Gemi Türk topçusu tarafından batırılmıştı. Böylece Kûtül’amâre de İngiliz ordusuna erzak atan Short 184 tipi 225 beygirlik deniz uçaklarının kalktığı Ben-Me- Cheery uçak gemisi yaklaşık 5 ay sonra batırılmıştı. Topçu Yüzbaşı Mustafa Ertuğrul ilk kez bir uçak gemisini top atışlarıyla batıran asker olarak tarihi kayıtlara geçmişti.

ARKEOTEKNO 

[1] Bruce Filght 28 Aralık 1956, wikipedia, short type 184

[2] İsmet Görgülü, On Yıllık Tarihin Kadrosu, TTK yayınları.

[3] https://tr.wikipedia.org/wiki/K%C3%BBt%27%C3%BCl-Am%C3%A2re_Ku%C5%9Fatmas%C4%B1