HİTİTLERDEN ROMALI TRAJAN’A, HALEP’E KADAR DEPREMLER

Çok önemli bir bilgi kuramı formülü vardır.

Gayet basittir.

Her konuya uygulanabilir, her bilim dalına uygulanabilir. Mühendisliğe, tıbba, genetiğe, arkeolojiye, jeolojiye, matematiğe, telekomünikasyona, günlük yaşama, kısaca her şeye uygulanabilir.

Buna Ackoff Teoremi ya da bilgi kuramı piramidi deniliyor.

Tanımı yapan yönetimde düşünme teorisini de geliştiren Rusell L. Ackoff adı ile biliniyor.

Teorem şudur:

Bir verinin bilgiye ulaşması için yani yararlı hale gelmesi için piramidin basamakları olarak aşağıdan yukarıya doğru DATA, INFORMATION, KNOWLEDGE, WISDOM sıralamasının yerine getirilmesi gerekir.

Bunların Türkçe karşılıkları VERİ, MALUMAT, BİLGİ ve BİLGELİK olarak tanımlanmıştır.

VERİ: Belli bir amaç için şeylerin toplanmış halidir, ham bilgidir.

MALUMAT:  Kim, Ne, Ne zaman, Nerede, Nasıl sorularına cevap aramaktır.

BİLGİ: Olayın bilgelik aşamasına geçiş için elde edilen verilerin nasıl kullanılabileceğini ve uygulanabileceğini tanımlar.

BİLGELİK: Bütün bilgilerin icraata dökülmüş halidir.  

Gelin bu bilgi kuramını Anadolu’da eski çağlardan bu yana vuku bulan depremlere uyarlayalım:

VERİ: Deprem olacak (M.Ö. 1290 tarihinden yani Hititlerden bu yana zaten biliniyor. III. Hattuşuli yeğeni Urhi-Teşup ile savaşırken Şamuha (Sivas-Yıldızeli-Kayalıpınar) kentinin surları aniden yıkıldı, Sur duvarlarının yıkılması Anadolu’da bilinen ilk deprem olayı olarak tabletlere kazınmıştır. M.S. 115 yılında Antiocha’da (Antakya) Roma İmparatoru Trajan’ın (uzun adı Marcus Ulpius Nerva Traianus) Partların üzerine giderken ordusu ile birlikte Antakya’da kaldığı gün içinde 230.000 kişinin öldüğü deprem de biliniyor. Antakya'da bir ilave deprem daha M.S. 526 tarihinde oluyor. 11 Ekim 1138 tarihinde vuku bulan Aleppo (Halep) Depremi de bölgeye yakın)

MALUMAT:

Deprem olunca kimler etkilenecek ‘İnsanlar dâhil bütün canlılar’,

Ne olacak ‘deprem ile sarsıntı olacak, yıkım yaşanacak, canlılar ve yerleşimler etkilenecek’

Ne zaman olacak ’faylar üzerinde stres artınca yani enerji yükü artınca olacak’

Nerede olacak ‘fay hatları üzerinde bulunan yerleşimlerde olacak’

Nasıl olacak ’yıkıntı şeklinde olacak, Anadolu üzerinden geçen KAF ve DAF ların yer kabuğu altındaki sıvımsı maddenin yer değiştirmesi ile üst katmanları harekete geçirmesi ile Arabistan ve Afrika levhalarının Anadolu’yu sıkıştırması sonucunda Anadolu’nun batı yönünde kayması olarak olacak’. Bu faylara ilaveten Antakya bölgesinden ÖLÜ DENİZ' e kadar giden fay söz konusu. 

BİLGİ: Bir önceki aşamada elde edilen bilgileri nasıl uygulayabiliriz sorusuna cevap aramaktır. Deprem sonucunda malum olan insan ölümleri, yönetmeliklere uygun olmayan binaların yıkılması, altyapının çökmesi, haberleşme sisteminin çökmesi ile iletişimin sağlanamaması ve insanlara deprem farkındalığın eğitimler yoluyla verilmesi ve toplumsal sorunların ortaya çıkması olarak ortaya çıkacak bilgilerin sonucunda hedefler analiz edilerek her türlü önlemi almak ve bu bilgileri aktif olarak kullanmak için tedbir almak.

BİLGELİK:  Elde edilen bütün bilgiler artık icraata dökülür. Bu basamakta niçin bir şeyler yapmalıyım? En iyisi ne? gibi soruların karşılığı olarak kısacası bilgelik, bilginin icraata dönüşmüş hali olarak yapılacak çalışmaları tanımlar. Bu aşamaya toplumun bütünü katılır. İcraat.  

Antakya'da M.S. 526 depreminde yıkılan Seleukos Sarayı'nın kalıntılarının sanatçı Louis François Cassas tarafından tasviri 

SONUÇ: Veri (deprem olacak), Malumat (insanlar ve canlılar ölecek) ve Bilgi (önlemler) olayın meydana geliş sürecinden önceki aşamalardır. Bilgelik (icraat) ise olayın meydana gelmesinden sonraki aşamada icraata yönelik aşamadır. Sevk ve idare, sivil, askeri ve kamu birimlerinin birlikte çalışabilirliği (convergence) yönetmelikleri ve hazırlıkları, acil telekomünikasyon ağının hizmete girmesi, gerekiyorsa kısmi seferberlik, gönüllük esasına göre sağlıklı ve iş yapabilecek bütün gönüllü kişilerin tespit edilerek önceden eğitime alınarak kademeli olarak ilk yardım ve diğer yardım standartlarına göre eğitilmesi piramidin icraat kısmı olmalıdır. 

Bu kurama göre Anadolu’da tarihsel olarak 4000 yıllık depremlerin hangi aşamada olduğu araştırılmaya muhtaç bir konu olarak sonuçta milattan önce dahi bilinen bu fayların hareketlenmeleri sonucunda Anadolu’da hâlâ insanların ölmesi, evlerin yıkılması altyapının çökmesi ve toplumsal travmalar yaşanması M.S. 2023 tarihinden 4000 yıllık bir geçmiş olarak hâlâ bu toprakların bir gerçeği olarak maalesef karşımızda duruyor.

[1] https://www.thearchaeologist.org/blog/firstly-built-by-the-hittites-now-earthquake-tore-it-down-the-castle-of-gaziantep-a-unesco-monument-collapsed-after-2200-years

[2] https://www.middleeasteye.net/news/five-deadly-earthquakes-middle-east-history-turkey-syria

ARKEOTEKNO