KAŞKALAR VE KARADENİZ
S. Vedat Karaarslan
Arkeolog- Y. Mühendis
Asurlar döneminde güney doğusu Azzi Hayaşa olarak adlandırılan Karadeniz Bölgesinin otokton halkı Kaşka'lar Hititlerin en büyük düşmanları olarak bilinirdi...
Arkeolojik veri ve kanıtlar Hititlerin Anadolu'ya gelmeden (m.ö.1650-1200) önce Kaşka'lar Anadolu'nun yerli halkı Hatti'ler gibi Anadolu' da önemli yerleşim merkezlerine sahip olmuşlardı.Buna en büyük örnek Kaştama (Kasstama) adlı Kaşka yerleşim merkezinin günümüzde Kastamonu olarak bilinen ilimizdir.
Hititler bir yandan Hayaşa' lılar ile savaşırken diğer yandan da Kaşkalar ile özellikle Şuppillulima döneminde (ölümü m.ö. 1322) çok büyük mücadeleye girmişlerdi. Özellikle Samsun iline bağlı Vezirköprü ilçesindeki Oymaağaç Höyüğü adlı Nerik Hitit kutsal kentinin sürekli el değiştirdiği bir durum Hitit Krallarını epeyce meşgul etmiştir.
Hitit kaynaklarına göre Kaşkalar e-pi-iş GAD yani 'keten dokumacıları' olarak tanımlamışlardır. Bu durum Kaşka'ların daha çok 'dokumacılık' işeri ile uğraşmakta olduklarını gösterir. [1]
Tekstil sektöründe kumaşın ağartılması işine 'kasar' denir. Bir nevi ham haldeki pamuk üzerindeki doğal maddeleri uzaklaştırmak anlamına gelir. Genellikle ıslatıcı, hidrojen peroksit (oksijenli su) ve sodyum hidroksit (kostik) ile yapılır. Kırgızlar bu işleme 'Kaşkay', Karaçaylılar ise 'Kashar' der. Anlamı yine aynıdır ipliğin ağarlaştırılarak beyazlaştırılmasıdır.
Şimdi bu değerlendirmelere göre Kırgızlar ve Karaçaylılar'ın Kaşkay ilişkisini gündeme getirmemizde delillerin açıklığı yönüyle aksi bir durum söylenebilir mi?
Atların çektiği arabalara da 'kaşka' deniliyor olması ile birlikte 'kaşka' nın aynı zamanda alnı beyaz ata da denilmesi 'kaşka' nın anlamı açısından bu tanımlamanın yukarıda verdiğimiz dokumacılık tanımının içinde yer almış olduğunu gösterir.
Günümüzde de kullandığımız 'aşkar' kelimesi yukarıda verdiğimiz 'kaşka' kelimesi içinde anlamını bulan 'doru at' hayvanın başındaki değişik renk' anlamına gelen Hititler dönemine kadar uzanan bir kelimenin kadim uzantısını ortaya koyar.
Hititler ve Kaşkalar arasında yapılan anlaşmalarda özellikle Kaşka ekonomisinin özellikle hayvancılığa dayalı olduğu ve otlak ve meralarda Kaşka hayvanları ile Hitit hayvanlarının birbirleri ile karışması sonucunda ortaya çıkan anlaşmazlıkların yer aldığı görülür.
Bu ilişkilendirmeler İran'da halen yaşamakta olan ve Karahıtay Türklerine dayandırılan 'kaşgar' lı Kaşkay Türkmenleri ile Karadeniz'in sahil kesimleri ile iç kesimlere m.ö. 2000 li yıllarda nüfuz etmiş yukarıdaki açıklamalar kapsamındaki Kaşka'lar arasında bir ilişki olup olmadığına dair değerlendirmeler önemlidir.
Biraz daha irdelersek; Azeri ve Anadolu Türkçesi, Halaçça konuşan günümüz İran Kaşkay'larının Anadolu'dan da göç etmiş oldukları 'konar' bir topluluk olduğu (M.Keyhan) ya da Orta Asya steplerinden bu bölgeye göçmüş oldukları ile bu topluluğun Osmanlılar ile olan ilişkilerinden dolayı Kafkaslar'dan bugünkü coğrafyaları olan İran'ın Şiraz Bölgesine göç ettirilmiş oldukları anlaşılıyor.
Kaşkaların Anadolu'da günümüzde aynı ad ile yaşayan diğer izlerine gelince; Karadeniz Bölgesinde Gümüşhane'nin Torul ilçesine bağlı Kaşha/Keşha/Kaşkay Köyü, Amasya'ya bağlı Kaşka Köyü...
ARKEOTEKNO
[1] Leyla Murat, Anadolu'da Kaşkalar, Hel
[2] Muhittin Çelik Kaşkay, Türkçesi Metinleri, Gece Kitaplığı
[3] Ali Tayyar Önder, Türkiye'nin Etnik Yapısı, Fark Yayınları
Sayfa Yorumları (2)
Vedat Karaarslan
Öncelikle yorumunuz için teşekkür ederim. Ancak burada Kaşka kelimesi ile olası benzer kelimelerin olabileceği ifade edilmiştir. Kaşkaların yaşadığı Anadolu\'nun kuzeyindeki Karadeniz Bölgesindeki izleri isim benzeşimi olarak analiz edilmiştir. Kaşka dilinin Kafkas dilleri ile olan bağlantısı Gürcü tarihçi Giorgadze tarafından ortaya konulmuştur. Yazıda olası bağlantılar üzerinde durulmuştur. Şimdiye kadar hiçbir yazılı belgesi ele geçmeyen ancak Hitit ve Hattiler üzerinden Kaşkaların kim oldukları belirlenmeye çalışılıyor. Yazı da da bu şekilde bağlantı ihtimalleri ortaya konulmuştur, Bu hususlar arkeolojik olarak kanıtlanmadıktan sonra bağlantı yapılamaz zaten yazıda da böyle bir husus yok. İyi çalışmalar.
Bahadır Kayımoğlu
Vedat bey, yazınızı okudum ama eski tek parti döneminin Dünya Medeeniyetlerinin önemli kısmını Türklere bağlayan \'\'Güneş Dil Teorisi\'\' gibi bir yaklaşımla Kaşkaların Türklerle etnik ırki bağlar kurmanız çok zorlama olmuş. Katılmıyorum. Bir defa o halkı ifade eden \'\'Kaşka\'\' kelimesi de orjinal olmyabilir, Hitit ve Asur kaynaklarında böyle..tıpkı Mete ismini Çin kaynaklarında Mo-dun diye öğrenip Mete diye kullandığımız gibi..ikincisi ise henüz etnik ve dil gruplarının tam ayrılmadığı, Lazca nın bile Gürcüce den kopmadıı çağlarda Kaşkaların dilini hiç araştırmadan böyle bir yorum zatebn sağlıklı olmaz. Mesela; Leyla Murat Hoca Kaşkalar hakkında \'\'Kaşkaların dilinin Kafkas dilleri ile bağlantıları olduğu da iddia edilmişse de, karşı çıkanlar da olmuştur.[43] Kaşka dili ile alakalı somut bilgi veren bir kaynak olmasa da, Kaşkaların Hattiler ile akraba bir halk olduğu fikri doğru kabul edilirse -Ahmett ÜNAL\'ın eserine atıfla- Kaşkalar Hattice ya da Hattice\'ye benzer bir dil konuşuyor olabilirlerdi\'\' diyor. Peki Hattice dili nasıl bir dil? Bu konuda bilgiler zayıftır ve hangi dili konuşup konuşmadıkları kesin belli olmayan bu Toluluğu Türk yada Proto-Türk gibi bir topluluk kabul etmek kanımca doğru yaklaşım değildir.
Yorum Bırakın