KAŞKALAR VE KARADENİZ

S. Vedat Karaarslan

Arkeolog- Y. Mühendis

Asurlar döneminde güney doğusu Azzi Hayaşa olarak adlandırılan Karadeniz Bölgesinin otokton halkı Kaşka'lar Hititlerin en büyük düşmanları olarak bilinirdi...

Arkeolojik veri ve kanıtlar Hititlerin Anadolu'ya gelmeden (m.ö.1650-1200) önce Kaşka'lar Anadolu'nun yerli halkı Hatti'ler gibi Anadolu' da önemli yerleşim merkezlerine sahip olmuşlardı.Buna en büyük örnek Kaştama (Kasstama) adlı Kaşka yerleşim merkezinin günümüzde Kastamonu olarak bilinen ilimizdir. 

Hititler bir yandan Hayaşa' lılar ile savaşırken diğer yandan da Kaşkalar ile özellikle Şuppillulima döneminde  (ölümü m.ö. 1322) çok büyük mücadeleye girmişlerdi. Özellikle Samsun iline bağlı Vezirköprü ilçesindeki Oymaağaç Höyüğü adlı Nerik Hitit kutsal kentinin sürekli el değiştirdiği bir durum Hitit Krallarını epeyce meşgul etmiştir.  

Hitit kaynaklarına göre Kaşkalar e-pi-iş GAD yani 'keten dokumacıları' olarak tanımlamışlardır.  Bu durum Kaşka'ların daha çok 'dokumacılık' işeri ile uğraşmakta olduklarını gösterir[1]

Tekstil sektöründe kumaşın ağartılması işine 'kasar' denir. Bir nevi ham haldeki pamuk üzerindeki doğal maddeleri uzaklaştırmak anlamına gelir. Genellikle ıslatıcı, hidrojen peroksit (oksijenli su) ve sodyum hidroksit (kostik) ile yapılır. Kırgızlar bu işleme 'Kaşkay', Karaçaylılar ise 'Kashar' der. Anlamı yine aynıdır ipliğin ağarlaştırılarak beyazlaştırılmasıdır.

Şimdi bu değerlendirmelere göre Kırgızlar ve Karaçaylılar'ın Kaşkay ilişkisini gündeme getirmemizde delillerin açıklığı yönüyle aksi bir durum söylenebilir mi?

Atların çektiği arabalara da 'kaşka' deniliyor olması ile birlikte 'kaşka' nın aynı zamanda alnı beyaz ata da denilmesi 'kaşka' nın anlamı açısından bu tanımlamanın yukarıda verdiğimiz dokumacılık tanımının içinde yer almış olduğunu gösterir.

Günümüzde de kullandığımız 'aşkar' kelimesi yukarıda verdiğimiz 'kaşka' kelimesi içinde anlamını bulan 'doru at' hayvanın başındaki değişik renk' anlamına gelen Hititler dönemine kadar uzanan bir kelimenin kadim uzantısını ortaya koyar.   

Hititler ve Kaşkalar arasında yapılan anlaşmalarda özellikle Kaşka ekonomisinin özellikle hayvancılığa dayalı olduğu ve otlak ve meralarda Kaşka hayvanları ile Hitit hayvanlarının birbirleri ile karışması sonucunda ortaya çıkan anlaşmazlıkların yer aldığı görülür.

Bu ilişkilendirmeler İran'da halen yaşamakta olan ve Karahıtay Türklerine dayandırılan 'kaşgar' lı Kaşkay Türkmenleri ile Karadeniz'in sahil kesimleri ile iç kesimlere m.ö. 2000 li yıllarda nüfuz etmiş yukarıdaki açıklamalar kapsamındaki Kaşka'lar arasında bir ilişki olup olmadığına dair değerlendirmeler önemlidir.

Biraz daha irdelersek; Azeri ve Anadolu Türkçesi, Halaçça konuşan günümüz İran Kaşkay'larının Anadolu'dan da göç etmiş oldukları 'konar' bir topluluk olduğu (M.Keyhan) ya da Orta Asya steplerinden bu bölgeye göçmüş oldukları ile bu topluluğun Osmanlılar ile olan ilişkilerinden dolayı Kafkaslar'dan bugünkü coğrafyaları olan İran'ın Şiraz Bölgesine göç ettirilmiş oldukları anlaşılıyor.  

Kaşkaların Anadolu'da günümüzde aynı ad ile yaşayan diğer izlerine gelince; Karadeniz Bölgesinde Gümüşhane'nin Torul ilçesine bağlı Kaşha/Keşha/Kaşkay Köyü,  Amasya'ya bağlı Kaşka Köyü...

ARKEOTEKNO    

[1] Leyla Murat,  Anadolu'da Kaşkalar, Hel  

[2] Muhittin Çelik Kaşkay, Türkçesi Metinleri, Gece Kitaplığı

[3] Ali Tayyar Önder, Türkiye'nin Etnik Yapısı, Fark Yayınları